Kurtuluş Savaşı,Cepheler,Siyasi İlişkiler

 B) CEPHELER VE SİYASİ İLİŞKİLER
 

DÜZENLI ORDUNUN KURULMASI

           Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra Doğu Anadolu bölgesindeki bazı birlikler dışındaki ordular terhis edilmiştir. Ülkede işgallerin başlamasıyla kurulan kuva-i Milliye birlikleri düşmana zarar veriyor fakat ilerlemesini durduramıyorlardı. Bu birlikleri belli bir muharebe düzenine sokup birbirleriyle uyumlarını sağlamak mümkün olmuyordu.

          Her Kuva-i Miliye birliği kendi başlarına hareket ediyor, şeflerde başkalarından emir almaya yanaşmıyorlardı.

 Ayaklanmaları bastırmada etkili oluyorlar ancak kendi emirleriyle hukuk dışı biçimlerde cezalar veriyorlar. Bu davranışlar halkta bir güvensizlik yaratıyordu.

          Mustafa Kemal, ve arkadaşları Kuva-i Milliye’ nin geçici bir süre için ise yarayabileceğini görmüşlerdi. Ancak devlet düzenine geçilince gerçek ordunun kurulması şart olmuştu.

           Gediz Taarruzunda Kuva-i Milliye birlikleri yetersiz kalmış, Batı Anadolu'nun büyük bir bölümü Yunanlı ların eline geçmişti.Mustafa Kemal Kuva-i Milliye birlikleriyle düzenli büyük bir orduyu durdurmanın olanaksız olduğunu belirtmiş, TBMM'yi kendi ordusunu kurması konusunda ikna edebilmiştir.

      TBMM'nin kararı ile Anadolu halkı yeniden askere çağrıldı. Bu arada Kuva-i Milliye güçleri içinde işe yarayan birlikler de ordu bünyesine alınıp eğitildi. Bir yandan da asker kaçaklarını önlemek için sert önlemler alındı. İstiklal Mahkemeleri bu konuda üzerine düsen görevi yaptı, emirlere uymayanları cezalandırdı.

             Doğu'da Kazım Karabekir komutasında l.Dünya Savası'ndan arta kalan tek düzenli birliklerimiz bulunuyordu. Bu nedenle yeni kurulan birlikler Batı 'da Yunanlılar karsısında kullanılacaktı. Batı Cephesi Kuva-i Milliye Komutanı Ali Fuat Pasa görevinden alınmış, Bati Cephesi ikiye ayrılarak kuzey  koluna ismet Bey, güney koluna Refet Bey atanarak 8 Kasım 1920'de Bati Cephesi'nde düzenli ordu birlikleri oluşturulmuştur.

Kuva-i Milliye Seflerinin Ayaklanması :

                Çerkez Ethem ve Demirci Mehmet Efe dışındaki çeteler ve milisler düzenli orduya katılmışlardır.Çerkez Ethem, Bati cephesinde ve ayaklanmaların bastırılmasında yararlı hizmetlerde bulunmuştu.  Bunlara güvenen Ethem düzenli orduya girmeyi reddetti. Mustafa Kemal, Ethem'i ikna etmeye çalıştı ise de uzlaşma çabaları sonuçsuz kaldı. Ethem kuvvetleri üzerine harekete geçildi. Zor durumda kalan Ethem ve kuvvetleri Yunan ordusuna sığındılar.

- Mehmet Efe ile anlasma yapılarak ayaklanması sona erdirildi.

CEPHELER

1) DOĞU CEPHESI

       l. Dünya Savası'nda Ruslarla isbirligi yapan Ermeniler, Sevr Barışı ile Dogu Anadolu'da ErrneniDevleti vaadiyle düşmanca girişimlerini yoğunlaştırmaya başladılar.1917'de Bolşevik İhtilalı ile Çarlık Rusya'sı yıkılmış bu durumdan yararlanan Kafkas halkları bölgede Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan devletlerini kurmuşlardır.

Ermenilerin amaçları Kafkaslarda kurulan Ermenistan Devleti topraklarına Dogu Anadolu' yu da katmaktı.

TBMM bu hareketlerin önüne geçebilmek için Dogu Anadolu'da seferberlik ilan etti. 9 Haziran1920'de Dogu Cephesi komutanlığına getirilen Kazım Karabekir komutasındaki düzenli ordu birlikleri, Ermenilerin Kars, Ardahan'a kadar ilerlemeleri ve Oltu'yu işgal etmeleri üzerine 28 Eylül 1920'de saldırıya geçti. Taarruz; Sarıkamış, Kars ve Gümrü'nün alınmasıyla sonuçlandı. Bunun üzerine Ermeniler barış istemek zorunda kaldılar. Gümrü Antlaşması yapıldı.

 GÜMRÜ ANTLASMASI  (3 Aralık 1920)

TBMM ile Ermenistan arasında yapılan bu antlaşmaya göre;

              Kars ve dolayları TBMM'ye bırakıldı.

              Bu antlaşmayla Ermeniler Doğu Anadolu'daki isteklerinden vazgeçtiler ve Sevr Barış Antlaşma-
      sının da geçersizliğini kabul ettiler.

              TBMM, Doğu Anadolu'da yaşayıp ta göç edenlerin 3 yıl içerisinde geri dönmelerini kabul etti.

Önemi:

              TBMM'nin hem askeri, hem de siyasi uluslararası ilk başarısıdır.

              Kurtuluş Savaşı’nda açılan ve kapanan ilk cephedir.

              Misak-ı Milli'nin ilk sınırı belirlenmiştir.

              Sevr Antlaşması’nın uygulanamayacağı ilk kez kanıtlanmıştır.

              Sovyet Rusya'dan gelecek yardımın yolu açılmıştır.

               23 Şubat 1921'de Gürcistan ile yapılan barışla Artvin, Ardahan ve Batum Türkiye'ye bırakılmıştır.

2) GÜNEY CEPHESİ

   İngilizler Mondros Ateşkes Antlaşması’nın 7.Maddesi uyarınca Urfa, Antep ve Maraş'ı işgal ettiler. Ancak buradaki Türk yönetimine karışmadılar.Halkın onuruna dokunacak hareketleri yapmaktan kaçındıkları için silahlı bir direniş ile karşılaşmadı-lar.Daha sonra Paris Barış Konferansı’nda İngilizlerle Fransızlar arasında yapılan anlaşma gereği bölge Fransızlara terk edildi. Fransızlar, işgal bölgelerinde Suriye'den beraberlerinde getirdikleri Ermenileri, Türklere karşı silahlandırdılar. Fransızlar tarafından şımartılan Ermenilerin zulme varan hareketleri yöre halkım galeyana getirdi. Bunun üzerine Güney ve Güneydoğu  Anadolu'da Fransızlara karşı cepheler oluşmaya başladı.

        Sivas Kongresi'nde güneyde Kuva-i Milliye direnişinin örgütlenmesine karar verildi. Temsil Kurulu tarafından buraya subaylar gönderildi. Bati cephesinden farklı olarak, burada halkın tamamı bu subaylarla kaynaşarak topyekün bir savaş başlatıldı.Öncelikle Ermeni çetelerinin etkinliği yok edilmeye çalışıldı.

         Fransızların amacı Adana ve yöresini sömürge haline getirmekti. Bu amaçla Ermeni azınlığına dayanarak bölge halkı'na baskı ve zülüm yapmaya başladılar. Bölge halkı Fransızlara büyük kayıplar verdirdi.Fransızlar halkın yoğun direnişine karsı koyamayarak 21 Şubat 1920de Maraş’tan, 10 Nisan1920'de Urfa'dan çekilmek zorunda kaldılar.Antep’te İngilizlerin kenti Fransızlara terk etmeleri halkta işgalin geçici olmadığı düşüncesini doğurdu. Fransız işgali protesto edildi ve direniş kararı alindi. Fransızlar güçlü direniş karsısında ancak bir yıl sonra Antep'e girebildiler.

Fransızlar Türk topraklarında barınamayacaklarını anladılar, Sakarya Muharebesi'nden sonra Fransızlarla Ankara Antlaşması imzalandı. Antlaşmada Fransa yeni Türk Devleti'ni resmen tanıyarak bölgeyi terk etti. Türkiye'nin Hatay dışında Irak'a kadar olan güney sınırı güvence altına alınmıs oldu.

Konya ve Antalya dolaylarını işgal etmiş  İtalyanlar ile bölge halkı ve TBMM arasında bir çatışma olmamıştır, İtalyanlar II. Inönü Muharebesi'nden sonra bölgeyi terk etmeye baslar (5 Temmuz 1921). Sakarya Meydan Muharebesi'nden sonra tamamen çekilmislerdir.

NOT: Güney cephesinde Fransızlara karşı bir yıl direnen Antep'e TBMM tarafından "Gazi”
Maraş'a “Kahramanmaraş” (1973), Urfa’ya;”Şanlıurfa” (1984) adı verildi.

BATI CEPHESİ :

        Kurtuluş Savaşımız'ın kaderini belirleyen savaşlar bu cephede yapıldı.

        Yeni kurulan düzenli ordu, bu cephede görev yaptı.

        Bu cephede İngilizler, büyük destekle Yunanlılar’ı üzerimize saldırttılar. * Bunun temel nedeni, Sevr Antlaşması’nı TBMM'ye kabul ettirmektir.

        Cephe komutanlığını, Sakarya Savaşı'na kadar ismet İnönü yapmıştır.

 l. İNÖNÜ MUHAREBESİ  (6-10 Ocak 1921)

Yunanlılar Çerkez Ethem'in isyanından yararlanarak taarruza geçtiler.

Amaçları;

               Eskişehir ve dolaylarındaki demiryollarını ele geçirmek,

               Ankara'ya kadar ilerleyip meclisi dağıtmak ve Ulusal Mücadeleyi etkisiz kılmaktı.

Yunanlılar Eskişehir İnönü'de durduruldular.Bursa yönüne geri çekilmek zorunda kaldılar.

* Bu muharebe Batı Cephesi'nde düzenli ordunun kazandığı ilk savunma muharebesidir.

   Bu başarının iç ve dış politikada olumlu etkileri olmuştur.

1) MUHAREBE'NİN SONUÇLARI

SİYASİ SONUÇLAR

1) Londra konferansı (21 Şubat -12 Mart 1921)

         l.İnönü Muharebesinde ki başarı  İtilaf Devletleri: arasındaki antlaşmazlıkları su yüzüne çıkardı. Sevr Antlaşması’nı

yeniden gözden geçirmek ve biraz değiştirerek Türklere kabul ettirmek istediler.

        Türk ordusunun doğuda Ermenilere karşı kazandığı başarılar, güneyde Fransızlara karşı halkın direnişi,

TBMM île Sovyet Rusya'nın yakınlaşması Londra Konferansı’nın toplanmasının diğer nedenleridir.

   Konferansa İstanbul Hükümeti çağrıldı, itilaf devletleri İstanbul'dan gelecek delegeler arasında TBMM nin de bir temsilci bulundurmasını istediler. Bu tavıra TBMM karşı çıktı, doğrudan çağrılmadıkça konferansa katılmayacağım bildirdi, italya aracılığıyla TBMM konferansa resmen davet edildi.

TBMM' nin konferansa katılmasının nedenleri şunlardır:

* Barış  yanlısı olduğunu göstermek
* Misak-ı Milli'yi dünya kamuoyuna tanıtmak

        * TBMM'nin dış siyasette de söz sahibi olduğunu İstanbul Hükümeti'ne kabul ettirmek

            Konferansta İstanbul Hükümeti Tevfik Paşa tarafından TBMM ise dışişleri bakanı Bekir Sami Bey başkanlığında kurul tarafından temsil edilmiştir

YORUM : Her iki tarafında itilaf Devletleri tarafından davet edilmesinin nedeni iki hükümet arasındaki fikir ayrılığından yararlanmaktır.

       Görüşmelerden sonuç alınamamıştır. Bekir Sami Bey'in yaptığı ikili antlaşmalarda bağımsızlığa aykırı bulunduğundan TBMM tarafından reddedilmiştir.

Önemi:

/

          İtilaf Devletleri ilk kez TBMM'nin varlığını Hukuksal olarak tanımıştır.

          TBMM Hükümeti konferansa katılmakla, "Türkler barışa yanaşmıyorlar,savaşı uzatıyorlar" propagandalarını da etkisiz hale getirmiştir.

2) Moskova antlaşması  (16 Mart 1921)

           İtilaf Devletlerinin yanında savaşa giren Çarlık Rusyası, çıkan Bolşevik İhtilali nedeniyle savaştan çekilmiştir.Yeni rejim ve yöneticileri emperyalizme karşı olduklarını duyurmuşlar ve savaş sırasında yapılan gizli antlaşmaları dünya kamouyuna açıklamışlardır. itilaf Devletlerinin Anadolu üzerinde izledikleri politika TBMM ile Sovyet Rusya'yı birbirine yakıniaştırdı,Anadolu hareketinin başarısı Boğazlardan ve güneyden gelecek saldırıları Sovyet Rusya için önleyecekti. Bu arada TBMM ordulannın Doğu ve Güney cephesindeki başarılarına Batı Cephesi eklenince Sovyet Rusya TBMM ile Moskova Antlaşması’nı imzaladı.

Moskova Antlaşmasi'na göre;

         Sovyet Rusya Misak-ı Milliyi tanıyacaktır

         Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusyası arasındaki imzalanmış olan antlaşmalar geçersiz sayılacaktır.

         Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını kabul edecektir.

               iki taraftan birinin tanımadığı bir antlaşmayı diğeri de tanımayacaktır.

              Türk Hükümeti'nin Ermenistan ve Gürcistan ile yaptığı antlaşmanın tanınması için Batum,Gürcistan'a verilecektir.

              İki devlet arasında ekonomik ilişkiler artırılacaktır.

  Önemi:  

                     İlk kez büyük bir devlet TBMM'yi ve Misakı Milli'yi resmen tanımış oluyordu. -  

                     Bu antlaşma ile Ulusal Mücadele için gerekli askeri malzeme ve mali destek sağlanmıştır.

         Dikkat: Bu antlaşma ile Batum'un Gürcistan'a bırakılması kabul edilerek Misak-ı Milli'den ilk ödün verilmiştir.

3) Türk - Afgan Dostluk Antlaşması (1 Mart 1921)

Türk delegeleri Moskova'dayken Türk-Afgan dostluk antlaşması imzalandı.

Afganistan Ankara Hükümetini tanımış, Ankara’ya elçi göndererek Kurtuluş Savaşı'nı desteklediğini göstermiştir.

I.İNÖNÜ MUHAREBESİ'NİN GENEL SONUÇLARI

            Kuva-i Milliye sorunu kesin olarak ortadan kalkmıştır.

            TBMM'ye ve düzenli orduya güven artmış,istiklal Mahkemeleri geçici olarak kapatılmıştır,

            İsmet Bey generalliğe yükseltilmiştir.

            Yeni Türk Devleti'nin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasi-ye (20 Ocak 1921) ve İstiklal Marşı (12 Mart 1921) kabul edilmiştir.

b) II. İNÖNÜ MUHAREBESİ  (23-31 Mart 1921)

         Yunanistan Londra Konferansı ile kendine destek veren devletlerin bu desteğine layık olduğunu göstermek, l.İnönü Muharebesi'nin öcünü almak ve Türk ordusunun toparlanmasını önlemek amacıyla ikinci kez İnönü mevzilerinden saldırdı.

               Bu saldırı düzenli ordular tarafından durduruldu ve geri çekilmek zorunda kaldı.

         Mustafa Kemal Batı Cephesi Komutanı ismet Paşa'ya çektiği kutlama telgrafında "Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz " diyerek zaferin tarihi önemini de belirtmiştir.

Sonuçları

        İtalyanlar Anadolu'yu boşaltmaya başladılar (5 Temmuz 1921).

        Fransızlar barış amacıyla ilk kez Anadolu'ya elçi gönderdiler.

        İngilizler İstanbul'un işgalinden sonra tutukladıkları bir kısım milletvekillerini salıverdiler.

    Türk ordusu çekilen Yunanlıları dağıtabilmek için 15 Nisan'a kadar Aslıhanlar yöresinde çarpıştıysa da amacına tam ulaşamadı.

          II. İnönü Muharebesi'nden sonra Yunanlılara bir saldırı da Refet Bey tarafından düzenlenmiş, başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

          Bunun üzerine Refet Bey geri çekilmiş ve tüm Batı Cephesi Komutanlığına İsmet Paşa getirilmiştir.

c) KÜTAHYA - ESKİŞEHİR MUHAREBELERİ  (10-24 Temmuz 1921)

           II. İnönü Muharebesi'nde de yenilen Yunanlılar,yeniden geniş çaplı bir hazırlık yaptılar. Asker, top ve silah sayısını artırdılar. Türk ordusunun eksikliklerini gidermesine fırsat vermeden saldırmak istiyorlardı. 10 Temmuz 1921 tarihinde Yunan saldırıları başladı. Yapılan muharebeler sonucu Afyon,Eskişehir ve Kütahya, Yunanlılar tarafından işgal edildi. Türk ordusu, daha fazla kayıp vermemek için Mustafa Kemal'in emriyle, Sakarya Irmağının doğusuna çekildi.

          Bu durum kamuoyunda ve TBMM'nde üzüntü yarattı. Genel Kurmay Başkanı Fevzi Paşa (Çakmak); "ilerleyen Yunanlılar, adım adım mezarlarına yaklaşmaktadırlar." diyerek, bu geri çekilmenin bir taktik gereği olduğunu belirtmiştir.

     TBMM'de durum değerlendirilmesi yapıldı. Milletvekillerinin çoğu Mustafa Kemal'in ordunun başına geçmesini istedi. Bunun üzerine TBMM, 5 Ağustos 1921'de, Mustafa Kemal Paşa'ya Başkomutanlık görevini verdi. Bu görevi yaptığı sürece üçer aylık dönemlerde TBMM'nin yetkilerini de kullanacaktı. Amaç, hızlı karar alıp uygulayabilmekti

   .Mustafa Kemal Paşa, bu yetkilerini, ilk önce ordunun ihtiyaçlarım karşılamak için kullandı. Bunu sağlamak için 7-8 Ağustos 1921 tarihinde "Tekalif-ı Milliye Emirleri" ni yayınladı. Asker kaçakları sorununu çözmek ve emirlerin yerine getirilebilmesini sağlamak içinde "İstiklal Mahkemeleri" yeniden kuruldu (23 Temmuz 1921).

TEKALİF - İ  MİLLİYE  EMİRLERİ

" ...Ankarada bulunduğum sürece, yalnız, ordunun insan ve taşıt bakımından gücünün artırılması, yiyeceğinin ve giyeceğinin sağlama yoluna konulması ile ilgili tedbirleri almak ve düzenlemeleri yapmakla uğraştım. Bu sözünü ettiğim şeyleri sağlamak için iki gün içinde,                   
7 ve 8 ağustos 1921 günlerinde, «Ulusal Vergi Buyruğu »adı altında yaptığım genel bildirimlerin her birinden kısaca bilgi vereyim.

Bir savaşın kazanılması için ne denli küçük şeylerin bile dikkate alınması gerektiğini anlatabilmek için bunları, bilginize sunulmaya değer görürüm:

1 sayılı buyruğumla, her ilçede birer «Ulusal Vergi Kurulu» kurdum. Bu kurullarca toplanan şeylerin ordunun çeşitli bölümlerine dağıtımını düzenledim.
2 sayılı buyruğuma göre yurtta her ev, birer kat çamaşır, birer çift çorap ve çarık hazırlayıp Ulusal Vergi Kuruluna verecekti.
3 sayılı buyruğumla tüccar ve halk elinde bulunan çamaşırlık bez, kaput bezi, patiska, pamuk, yıkanmış ve yıkanmamış yün ve tiftik, erkek elbisesi dikmeye elverişli her türlü kışlık ve yazlık kumaş, kalın bez, kösele, vaketa, taban astarlığı, sarı ve siyah meşin, sahtiyan, dikilmiş ve dikilmemiş çarık, potin, demir kundura çivisi, tel çivi,
kundura ve saraç ipliği, nallık demir ve yapılmış nal, mıh, yem torbası, yular, belleme, kolan, kaşağı, gebre, semer ve urganlardan yüzde kırkına, parası sonra ödenmek üzere el koydum.
4 sayılı buyruğumla eldeki buğday, saman, un, arpa, fasulye,bulgur, nohut, mercimek, kasaplık hayvanlar,şeker, gaz, pirinç, sabun, yağ, tuz, zeytinyağı, çay ve mumların da yine yüzde kırkına, parası sonra ödenmek üzere el koydum.
5 sayılı buyruğumla ordu için halktan alınan taşıtlardan geriye kalanlarının da ayda bir kez ve parasız olarak yüz kilometrelik bir uzaklığa dek askerî ulaştırma işlerinde çalıştırılmasını zorunlu kıldım.
6 sayılı buyruğumla ordunun yedirilip giydirilmesine yarayan bütün iyesiz mallara el koydum.
7 sayılı buyruğumla halkın elinde bulunan savaşa elverişli bütün silah ve cephanenin üç gün içinde hükümete verilmesini istedim.
8 sayılı buyruğumla benzin, vakum, gres yağı, makine yağı, donyağı, saatçi ve taban yağları, vazelin, otomobil
ve kamyon lastiği, lastik yapıştırıcı, buji, soğuk tutkal,Fransız tutkalı, telefon makinesi, kablo, pil, çıplak tel,
yalıtkan ve bunlara benzer gereçlerin ve zaçyağının yüzde kırkına el koydum.
9 sayılı buyruğumla demirci, marangoz, dökümcü,tesviyeci, saraç ve arabacılarla bunların işliklerinin iş çıkarma güçlerinin; kasatura, kılıç, mızrak, eyer yapabilecek ustaların adlarıyla sayılarının ve durumlarının saptanmasını sağladım.
10 sayılı buyruğumla halkın elinde bulunan dört tekerlekli yaylı araba, dört tekerlekli at ve öküz arabaları ile kağnı arabalarının bütün donatımı ve hayvanları ile birlikte: binek hayvanları, top çeker hayvanlar, katırlar, yük hayvanlarının, deve ve eşeklerin yüzde yirmisine el koydum.

Baylar, buyruklarımın ve bildirimlerimin yerine getirilmesi için kurduğum istiklal Mahkemelerini Kastamonu.
Samsun, Konya, Eskişehir bölgelerine gönderdim. Ankara' da da bir mahkeme bulundurdum."

Söylev, TDK yayınları: 220/2 ,
Ankara Üniversitesi Basımevi - 1965
II.Cilt Sh.451-452
 

d) SAKARYA MUHAREBESİ  (23 Ağustos - 13 Eylül 1921)

      Savaş Yunan ordusunun saldırışı ile başladı. Amaçları, Türk ordusunu yok edip, Ankara'yı ele geçirmek, TBMM ve hükümetini dağıtmaktı.

Savaş 100 km'lik bir cephe boyunca, 22 gün ve22 gece sürdü. Mustafa Kemal savaşı bizzat yönetti. Kurtuluş Savaşı' nın en uzun savunma muharebesidir. Subay savaşı olarak da adlandırılır. Yeni bir savaş stratejisi uygulanmıştır:

 "Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır.Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça düşmana bırakılamaz".

Bu emrin heyecanıyla, Genel Kurmay Başkanı Fevzi Paşa ile Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa'nın yönetimindeki
Türk ordusu parlak bir zafer kazandı (13 Eylül1921).

Sonuçları:

 Kafkas Cumhuriyetleri ile (Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan) Kars Antlaşması imzalandı (13 Ekim 1921).

Böylece doğu sınırı kesin biçimini aldı.

 Fransızlar ile Ankara Antlaşması imzalandı. (20 Ekim 1921).

Bu antlaşmaya göre;

           Hatay ve iskenderun dışında bugünkü Türkiye-Suriye sınırı çizildi.

           Hatay, Fransızlarda kalacak, ancak özel bir yönetim kurulacak ve Türkçe resmi dil olacaktır. Yöre halkı gelenek ve göreneklerini geliştirmede şerbest olacaktır.

           Süleymanşah'ın Türbesinin bulunduğu Caber Kalesi Türk toprağı sayılacaktır.

           iki ay içinde Fransa, Anadolu'dan çekilecektir.
 

Önemi:

              Hatay dışında güney sınırımız çizildi.

              ilk kez İtilaf Devletlerinin biri TBMM'yi tanıdı.

              Fransa ile savaş sona erdi ve TBMM'ye karşı oluşturulan cephe parçalanmış oldu.

c- itilaf Devletleri'nin Ateşkes ve Barış önerileri

22 Mart 1922'de ateşkes önerisinde bulundular.Buna göre; barış görüşmeleri başlayıncaya kadar
Türk Yunan orduları İtilaf Devletleri denetiminde bulunacaktı. TBMM bu öneriyi bağımsızlık anlayışına
ters düştüğü için reddetti.

26 Mart 1922'de barış önerisinde bulundular.Barış koşulları açıklanınca TBMM karşıt şartlar ileri
sürdü, itilaf Devletleri de bu teklifleri reddetti.

Sakarya Muharebesi'nin Genel Sonuçları

              Yunanlılar savunmaya çekildi.

              Mustafa Kemal'e Gazilik sanı ve mareşallik rütbesi verildi.

              Asker kaçakları sorunu çözümlendi.

              Anadolu ve Trakya'da seferberlik ilan edildi.

              1683'ten beri süren Türk gerileyişi durdu. Türk ordusu saldırı durumuna geçti.

  BÜYÜK TAARRUZ  (26 Ağustos - 9 Eylül 1922)

 Sakarya'da yenilen düşman, işgal ettikleri yerleri ellerinde tutmak için artık savunmaya önem veriyordu.

Türk ordusu ise taarruz için hazırlıklara başladı.

Hazırlıklar için yapılan çalışmalar:

          Yurdun tüm kaynakları ordunun emrine verildi.

          İstanbul'daki depolardan kaçırılan silahlar inebolu ve Kastamonu yolu ile Ankara'ya oradan da cepheye gönderildi.

           Sovyet Rusya'dan silah ve malzeme yardımı alındı.

          Ordunun taarruz eğitimine ağırlık verildi.

          Savaşın bittiği Doğu ve Güney cephesindeki askeri birlikler büyük bir gizlilik içinde batıya kaydırıldı.

     Taarruz planının amacı, düşmanı durdurmak veya geri çekilmeye zorlamak değil, Anadolu'dan atmaktı. Bütün hazırlıklar, bu amacı gerçekleştirmek için yapıldı.

      2O Temmuz 1922'de Gazi Mustafa Kemal süresiz olarak Başkomutan yapıldı. 26 Ağustos'ta Türk ordusu taarruza geçti. Mustafa Kemal, Fevzi ve İsmet Paşa'lar taarruzu Kocatepe'den yönettiler. Türk topçusu düşman mevzilerine ateş açtı. "Türkler bu mevzileri beş altı ayda düşüremezler" denilen mevziler birkaç saatte darmadağın edildi.

30 Ağustos günü, savaşı bizzat Mustafa Kemal yönetti. Düşmanın ana kuvvetleri Dumlupınar’ın kuzeydoğusunda yok edildi. Bu muharebeye "Başkomutanlık Meydan Muharebesi" denir.

Bu kesin zafer üzerine, Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa verdiği emirle ordumuza yeni hedefini gösterdi. "Ordular ilk hedefiniz Akdeniz'dir ileri".

Yunan ordusu başkomutanı Trikopis 2 Eylül'de Uşak'ta esir alındı.

Türk ordusu 9 Eylül'de İzmir, 11 Eylül'de Bursa'yı kurtardı. 18 Eylül'de ise Batı Anadolu'da hiç bir düşman askeri kalmadı.

Sonuçları;

          Düşman Anadolu'dan tamamen çıkarıldı.

          İngiliz-Yunan işbirliği sona erdi.

          Tüm komutanlar üst rütbeye terfi ettirildi.

          Savaş dönemi sona erdi anlaşma dönemi başladı.

          Yunanistan'da ihtilal gerçekleşti. (Kral Konstantin tahtan indirildi, yerine II. George geçti.)

C) BARIŞ DÖNEMİ

1) MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASİ  (3-11 Ekim 1922)

           Batı Anadolu'da Yunan kuvvetlerini temizleyen Türk ordusu Boğazları, İstanbul’u ve Doğu Trakya'yı kurtarmak amacıyla, Marmara'ya yöneldi. Bu durum, Türklerle İngilizleri karşı karşıya getirdi. İngiliz kamuoyu, Fransa ve İtalya kesinlikle ikinci bir savaşa taraf değildi, İngiliz dominyonları savaştan bıkmıştı. Mustafa Kemal, yoğun bir diplomatik çaba içerisine girdi. Boğazların güvenilir ellerde bulunmasını isteyen Sovyet Rusya'nın da bu ise karışacağı söyleniyordu.

           Bütün bu gelişmeler karşısında İngiliz Hükümeti, İtalyanların ve Fransızların baskısı ile ateşkes görüşmelerine razı oldu. Görüşmelere İngiltere,Fransa, İtalya ile Türkiye katıldı. Yunanistan'ı İngiltere temsil etti. Yunan delegesi Mudanya açıklarında savaş gemisinde bekledi. Türkiye'yi Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa temsil etti. 3 Ekim 1922'de başlayan görüşmeler, 11 Ekim 1922'de anlaşma imzalanması ile sona erdi. Yunanistan da bir bildiriyle anlaşma koşullarına uyacağına söz verdi.

Mudanya Ateşkes Antlaşması'na Göre;

           14-15 Ekim gecesinden itibaren silahlı çatışmalar duracaktır.

           Yunanlılar Doğu Trakya'yı hemen boşaltacaklar ve TBMM Hükümeti'nin yönetimine teslim edeceklerdir.

           İstanbul ve çevresinde Türk yönetimi kurularak, TBMM Hükümeti'nin temsilcisi İstanbul'a gelecektir. Bölgenin teslimi anlaşmadan (Lozan) sonra olacaktır.

          Türk ordusu barış antlaşması imzalanıncaya kadar Çanakkale'de ve Kocaeli Yarımadası’nda belirtilen çizgide duracaktır.

           Doğu Trakya'da güvenliği sağlamak amacıyla TBMM 8000 jandarma bulunduracaktır.

Önemi:

          Savaş yapılmadan İstanbul ve Doğu Trakya geri alındı.

          Osmanlı Devleti hukuken sona erdi.

          İngiltere hukuken TBMM'yi tanıdı.

           * Bu gelişmeler İngiltere ve Yunanistan'da hükümetlerin düşmesine neden oldu.

2) SALTANATIN KALDIRILMASI 

 (1 Kasım 1922)

          23 Nisan 1920'de açılan TBMM ile egemenlik hakları milletin eline geçmiştir. Mudanya'da yapılan
ateşkes ile de Osmanlı Devleti hukuken sona ermiş oluyordu. Saltanatın yalnızca adı kalmıştı.

          Lozan'da yapılacak barış görüşmelerine TBMM Hükümeti ile birlikte Osmanlı yönetimi de çağrılıyordu. İtilaf Devletleri hala gerçeği görmek istemiyorlardı. Bu durumu TBMM Hükümeti kabul edemezdi.Osmanlı Hükümetinin barış görüşmelerine katılmaya ne hakkı ne de yetkisi vardı.

           TBMM, 1 Kasım 1922'de saltanat ile halifeliği birbirinden ayıran ve saltanatı kaldıran kanunu kabul etti.

           17 Kasım 1922'de Vahdettin ülkeden kaçıp halife sıfatıyla İngilizlere sığındı. TBMM'de halife sıfatını kullanmasını önlemek için Osmanlı ailesinden Abdülmecid Efendi'yi halife seçti.

* Halifenin siyasi gücünün elinden alınması ile laik yaşama geçişin ilk adımı atılmış oldu.

Önemi:

          TBMM ilk devrimini gerçekleştirerek dinle devlet işlerini birbirinden ayırmış laik düzene geçişte ilk adımı atmıştır.

          Osmanlı saltanatı resmen sona ermiş ve İstanbul-Ankara ikiliği ortadan kalkmıştır.

                           3) LOZAN ANTLAŞMASI  (24 Temmuz 1923)

"Lozan Barışı, Türk tarihinde bir dönüm noktasıdır. Türk milleti için siyasî bir zafer teşkil eden bu antlaşmanın, Osmanlı tarihinde benzeri yoktur. Milletimiz, bununla gerçekten iftihar edebilir ve Türk milletinin yüksek bir eseri olan bu antlaşmanın yüksek kıymetini takdir etmesi lâzım gelen gençliğin, bunu mazide yapılmış antlaşmalarla mukayese etmesi gerekir. Bu münasebetle Lozan görüşmelerinde her türlü siyasî mücadelelere göğüs gererek neticeyi elde etmede bir zekâ göstermiş olan İsmet Paşa Hazretleri’ni saygı ile hatırlamak vazifemdir. "
1927 (Atatürk’ün S.D.V, s. 47)

 Lozan görüşmeleri 20 Kasım 1922-4 Şubat 1923 l.dönem, 23 Nisan - 24 Temmuz 1923 ll.dönem olarak ayrılır.

           20 Kasım 1922'de toplanan Lozan Konferansı'na Türkiye'den başka İngiltere, Fransa, İtalya,Yunanistan, Japonya, Romanya ve Yugoslavya; Boğazlarla ilgili konular konuşulduğunda, Sovyetler Birliği ve Bulgaristan katıldı. ABD gözlemcidir.

            II.görüşmelere Belçika ve Portekiz de katılmıştır.Konferansta Türkiye'yi Mudanya Ateşkes Antlaşması'nda gösterdiği başarıdan dolayı İsmet Paşa temsil etti. Rıza Nur ve Hasan Saka diğer temsilcilerdir.

            Konferansın ilk görüşmesinde Boğazlar, Kapitülasyonlar, Musul Sorunu, Yunan Sınırı, Ermeni Sorunu, Osmanlı Borçları ve Rum Patrikhanesi'nin İstanbul dışına çıkarılması konularında anlaşma sağlanamadı. Türk heyetine Ermeni yurdu ve kapitülasyonlar konusunda kesin taviz verilmemesi konusundaki talimat üzerine 4 Şubat 1923'de görüşmeler kesildi.

            Görüşmelerin kesildiği zaman aralığında ülke içinde iki önemli gelişme dikkat çekmektedir. Bunlar:

a- l. İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat - 4 Mart 1923 ) :

         Kongre, yeni kurulmakta olan devletin ekonomi politikasını ve hedeflerini belirlemek amacıyla toplandı. Kongreye işçi, tüccar ve sanayici kesiminden 1135 delege katıldı. Kongrede Misak-ı iktisadi (Ekonomi Andı) kabul edildi. Buna göre kalkınmada "karma ekonomik model benimsendi. Bu modele göre özel sektör kalkınrnayı sağlayacak, özel sektörün yapamadıklarını da devlet destekleyecekti.

         Sermaye eksikliği ve bilgi birikimi eksikliğinden dolayı koşullar gereği sonuç alınamadı. Türkiye. 1933 yılında l.Beş Yıllık Kalkınma Planı'yla planlı ekonomiyi benimseyip Devletçilik uygulamasına başladı.

b- TBMM'nin Yenilenmesi Kararı

TBMM yıpranmış olduğundan dolayı yeni meclisi oluşturmak için seçimlerin yapılmasına karar verildi (1 Nisan 1923).

 I.TBMM 15 Nisan 1923'te dağıldı, II. TBMM 11 Ağustos 1923'de açıldı.

Lozan Konferansı'nda II. görüşmeler 23 Nisan1923'te başladı. Yapılan görüşmelerde taraflar karşılıklı ödünler verdi.

24 Temmuz 1923'te Lozan Barış Antlaşması imzalandı.

Antlaşmaya göre;

SINIRLAR

          Suriye Sınırı: 20 Ekim 1921'de imzalanan Ankara Antlaşması’nın esaslarına göre belirlendi.

          Irak Sınırı: Irak sınırı ve Musul sorunu Lozan'da çözümlenemedi. Sorun İngiltere ile Türkiye arasında yapılacak görüşmelerle çözümlenecekti.

          Yunanistan Sınırı: Karaağaç savaş ödentisi olarak Yunanistan tarafından Türkiye'ye verildi.
Bugünkü Türk-Yunan sınırı belirlendi. On iki ada İtalya’da kaldı. Bozcaada ve Gökçeada Türkiye'ye
verildi. Diğer Ege adaları Yunanistan'da kaldı.Ancak Yunanistan kıyılarımıza yakın adalarda silah
ve asker bulunduramayacaktı.

AZINLIKLAR

          Azınlıklarının tamamı Türk vatandaşı olarak kabul edilecekler ve ülkedeki vatandaşların haklarından aynen yararlanacaklardı. Azınlıklara Türkiye'nin egemenliği ile bağdaşmayan haklar verilmedi.

          Türk vatandaşı olanların yasalar önünde eşitliği kabul edildi.

          Türkiye'deki Rumlar ile Yunanistan'daki Türkler karşılıklı değiştirilecekti. İstanbul'daki Rumlar, Batı
Trakya'daki Türkler bu değişimin dışında tutulacaktı.

 KAPİTÜLASYONLAR

          TBMM'nin Lozan'da kazandığı en önemli ekonomik başarıdır. Kapitülasyonlar tamamen kaldırıldı.

          TBMM kabotaj hakkını elde etti. Yalnız Türkiye beş yıl gümrük tarifelerinde değişiklik yapmayacaktı.

          Böylece Türkiye'nin kalkınmasının önündeki en büyük engel de kaldırılmış oldu.

OSMANLI BORÇLARI

          Osmanlı borçları imparatorluğun parçalanması sonucu kurulan yeni devletler arasında paylaştırıldı.
TBMM kendi payına düşen bölümü eşit taksitlerle kağıt para olarak ödeyecekti.

          Böylece Dış Borç idaresi olarak kurulan Duyun-u Umumiye'de kalkmış oldu.

          Türkiye payına düşen borçları 1951yılına kadar Fransız Frangı olarak ödedi.

 RUM PATRİKHANESİ

TBMM, batılı devletlerin içişlerimize karışmalarını engellemek için Rum Patrikhanesi'nin İstanbul’dan  çıkarılmasını istemiştir. Patriğin Türk vatandaşı olması koşuluyla Patrikhanenin İstanbul'da kalmasına izin verildi.

BOĞAZLAR

Boğazların statüsü aleyhimize oldu.Boğazların her iki yakasındaki 15 km.lik bölgesi silahsız olacaktı. Boğazların yönetimi başkanı Türk olan uluslararası bir komisyon   "Boğazlar Komisyonunca" yapılacaktı.
. Ancak savaş gemilerinin boğazlardan geçişi bazı kurallara bağlıydı. Savaş tehlikesi karşısında veya Türkiye savaşa girdiğinde boğazları silahlandırabilecekti. Bu durum boğazlardaki egemenlik haklarımızı kısıtladı.

Dikkat: Lozan'da Boğazlar, Musul, Hatay ve Rum Patrikhanesi sorunları istediğimiz biçimde çözümlenemedi.

                 Lozan Barış Antlaşması’nın TBMM'ce onaylanmasından sonra 2 Ekim 1923'te işgal kuvvetleri İstanbul'dan çekildi. 6 Ekim 1923'te Türk kuvvetleri İstanbul’a halkın coşkulu gösterileriyle girdi.

Önemi:

          Misak-ı Milli sınırları içinde tam bağımsız bir Türk Devleti'nin varlığı tüm dünyaya kabul ettirilmiştir.

          Misak-ı Milli sınırlarına büyük ölçüde ulaşılmıştır.

          Tarihimizin en uzun süre yürürlükte kalan antlaşmalarından biri olup, halen yürürlüktedir.

          Türk ulusu açısından l.Dünya Savaşı'nı bitiren antlaşmadır.

          Batılıların Şark Sorunu dediği sorun kesin olarak çözümlenmiştir.

          Yeni Türk Devleti, gerçekleştirmeyi düşündüğü devrimler için gerekli barış ortamına kavuşmuştur.

          Kurtuluş Savaşı sonunda yapılan Lozan Barış Antlaşması, sömürge durumundaki ülkelere ışık
tutmuş, onların kurtuluşuna örnek oluşturmuştur.