İslam Kültür ve Uygarlığı

İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI

1.  Toplum Yaşamı

          Hz.Muhammed ve Dört Halife döneminde halk, Müslüman olanlar ve Müslüman olmayanlar olarak iki guruba ayrılmış, Müslümanlar arasında ayrım yapılmamıştır.

          Emeviler halifeliği saltanat haline dönüştürmüşler, saraylarda lüks içinde yaşamaya başlamışlar, böylece halktan kopmalar başlamıştır.

          Emeviler döneminde halk dört toplumsal sınıfa ayrılmıştır ;

             Müslüman Araplar :   Devlette önemli görevleri yürüten, en yüksek sınıftır.

             Mevali                      :   Arap olmayan Müslüman sınıftır.

             Zımmiler ( Gayri Müslimler ) :  Müslüman olmayan sınıftır.  ( Haraç ve Cizye vergisi öderlerdi)

             Köleler  :   Savaş esirleri arasından seçilir ya da parayla satın alınırlardı. Toplumun en alt sınıfıydı.

          Abbasiler döneminde, Mevali anlayışı kaldırılmış, Arap olmayan Müslümanlara da değer verilmiştir. Başlangıçta İranlılar daha sonra Türkler, yönetim ve askeri kademelerde görev almışlardır.

2.   Devlet ve Ülke Yönetimi 

          Hz. Muhammed, hem din, hem de devlet başkanlığı görevini yürütmüştür.

          Dört halife döneminde, peygamberlik dışında devletin görevlerini üstlenen halifeler, Şura' ya ( Danışma Meclisi ) danışarak devleti yönetmeye çalıştılar.

          Hz. Ömer döneminde sınırların genişlemesiyle birtakım düzenlemeler yapılmıştır. ( Bak ; Hz.Ömer dönemi )

          Emeviler döneminde Halifelik saltanata dönüştürüldü. 

          Sınırların genişlemesiyle ülke eyaletlere bölündü. Eyaletlerin başında Genel Vali bulunur, illeri Valiye bağlı olarak "Amil" denilen Valiler yönetirdi.

          Emeviler, Posta teşkilatını kurdular.

          Halife Abdülmelik döneminde ilk Arap ( İslam ) parası basıldı ( Dinar ), Arapça Müslüman ülkelerde resmi dil ilan edildi.

          Abbasilerde Vezirlik Makamı kuruldu. Devlet işleri  "Divan" denilen kurulda görüşülmeye başlamış farklı konularda Divanlar oluşturulmuştur.

          Divan' ların başlıcaları şunlardır:

Divanü ' l  Haraç :  Mali işler

Divanü ' l  Ceyş  :  Askeri işler

Divanü ' l  Beytü'l Mal :  Hazine - Gelir, giderler

Divanü ' l Berid :   Posta - Casusluk işleri

Divanü' l Mezalim :  Adalet işleri.

Divanü 'l Darp       :  Devletin Para basma işleri.

3.  Ordu

          Hz. Muhammed ve Hz. Ebubekir dönemlerinde düzenli bir ordu yoktu. Gönüllülerden oluşuyordu. * Din uğruna yapılan savaş ( Cihad - Gaza ), ölenlere şehitlik ( Cennet vaadi ) , sağ kalanlara gazilik ünvanı veriyordu.

          İlk düzenli ordu, Hz. Ömer döneminde oluşturuldu. Askerlere maaş ödenmeye başlanmış, ordukentler oluşturulmuştur.

          Hz. Osman döneminde ilk islam donanması oluşturuldu. Donanma komutanına " Emir ül Ma " ( Amiral ) denildi. Akdeniz'de Kıbrıs adası ilk olarak alındı.

          Emeviler döneminde ordu geliştirilmiş ve sürekli hale getirilmiştir. Arapların dışında Berberiler , İranlılar, Türkler orduda yer almaya başladılar.

          Abbasiler döneminde önce İranlılar, halife Memun' dan itibaren de Türkler orduda etkin duruma geldiler.

          Araplar ordu teşkilatında Bizans, İran ve Türklerden etkilenmişlerdir.

4.   Eğitim Öğretim

          İslamiyet öncesi Arap Yarımadasında okuma yazma oranı çok düşüktür.

          Hz. Muhammed, okuma - yazmaya çok önem vermiş , Müslümanları okuma ve yazmaya özendirmiştir.

          Dört Halife ve Emeviler döneminde Camiler yoluyla eğitim verilmiş, okur yazar oranı artırılmıştır.

          Asıl gelişme Abbasiler döneminde sağlanmıştır. Bu dönemde okullar ve medreseler açılmıştır.

          Halife Memun'un Bağdat'ta kurdurduğu " Beytü'l- Hikme " ( Bilgelik Evi ) ilk yüksek öğrenim kurumudur.

          Büyük Selçuklularda, Alp Arslan döneminde vezir Nizamü'l - Mülk tarafından Bağdat'ta yaptırılan "Nizamiye Medresesi" döneminin en büyük ve en ileri eğitim-öğretim kurumu olmuştur.

          Medreselerde ders veren öğretmenlere " Müderris " denilirdi.

          Endülüs Emevileri ve Beni Ahmer Devletinde de eğitim - öğretime büyük önem verilmiş, kurulan medreselere farklı bölgelerden çok sayıda öğrenci, öğrenim amacıyla gelmiştir.

          Çok sayıda Kütüphane açılmıştır.

5.    Bilim ve Sanat 

          Müslümanlar  ;  Türk, İran, Yunan, Hint, Mısır, Çin uygarlıklarından etkilenmiştir.

          İlk bilimsel gelişmeler :  Tıp, Felsefe, Fen alanlarında  Emeviler döneminde başlamıştır.

           Abbasiler döneminde bilim çok gelişmiştir.

          Emeviler döneminde Basra ve Kufe, Abbasiler döneminde Bağdat, Endülüs Emevileri döneminde Cordoba önemli kültür merkezleri olmuştur.

          İslam dünyasındaki bilimsel gelişmeler, Endülüs Emevileri ve Sicilya Müslümanları aracılığıyla Avrupa'ya aktarılmış, Rönesans' ın doğmasında etkili olmuştur.

İslami Bilimler :

          Tefsir :   Kur'an ayetlerinin açıklanıp, yorumlanmasıdır. Bu bilimle uğraşanlara Müfessir denir.

          Hadis  :   Hz. Muhammed'in çeşitli konularda Müslümanları aydınlatmak için söylediği sözlerdir.

          Kelam :   Dini konuları ( soruları ) akıl ve mantık yoluyla açıklamadır.  ( İslam Felsefesi )

          Fıkıh  :    İslam Hukukudur. Bu bilimle uğraşanlara " "Fakih" denir.

          Kıraat :   Kur'an okuma tekniğidir.

          Siyer  :    Hz. Muhammed'in hayatını inceler.

          Megazi :  Hz. Muhammed'in savaşlarını inceleyen İslami Bilim dalıdır.

Diğer Bilimler  :

          Tarih : Hz. Muhammed'in yaşamı ve savaşlarının incelenmesiyle başlamıştır. Önemli temsilcileri ; Taberi, Mesudi, İbn-i Haldun' dur

          Coğrafya  :  Önemli temsilcileri ; Mesudi, İbn-i Batuta, İdrisi, Harezmi ' dir.

          Felsefe   :    Yunan Felsefesi'nin incelenmesiyle başlamış, kendini geliştirmiştir.  Önemli temsilcileri ;  Kindi, İbn-i Rüşt, Farabi, İbn-i Sina 'dır.

          Tıp          :   Abbasilerde Harun Reşit Döneminde Bağdat' ta yaptırılan Hastahane Halk Sağlığı konusunda çalışma yapan ilk hastane olarak kabul edilmektedir. Önemli temsilcileri : Huneyn Bin İshak, Razi, İbn-i Sina 'dır. * İbn-i Sina 'nın " El-Kanun fi't- Tıp" adlı kitabı Avrupa'da uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuştur.

          Astronomi :  Hint biliminin etkisiyle başlamıştır. İlk gözlem evi 9. yy.da kurulmuştur. Önemli temsilcileri ; Usturlabi, Biruni, Ömer Hayyam,  İbn-i Yusuf' tur.

          Matematik ve Geometri :  Hint biliminin etkisiyle gelişmiştir.  Önemli Temsilcileri ; Harezmi, Abdülhamit İbn-i Türk ( Cebir ve Geometriyi geliştirip, Trigonometriyi bulmuşlardır) , Sabit Bin Kurra, Tusi, Battani, Ali Kuşçu, İbn-i Cemşid'tir.

          Kimya     :  Önemli Temsilcileri : Cabir Bin Hayyan  ( Kimya biliminin öncüsü kabul edilir. ) , Razi ( Kimya dalında 28 eser yazmıştır.) , Biruni , İbn-i Sina' dır.

Sanat :

          Müslümanlar genişledikçe ele geçirilen bölgelerin kültürleriyle, kendi kültürlerini kaynaştırmışlar ve özgün İslam sanatı oluşturmuşlardır.

          İslam sanatında Mimari gelişen alanların başlıcalarındandır. Dini, Sivil, Askeri Mimari olarak gelişmiştir.

          İslam Mimarisinin ilk dinsel yapıtı, Hz. Muhammed döneminde yaptırılan " Kuba Mescidi " dir.

          Minare, Mihrap, Şadırvan ilk kez Emeviler dönemi camilerinde yapılmıştır.

          Resim ve Heykelciliğin yasaklandığı anlayışı, bu alanlarda gelişmeyi engellemiş, Minyatür Sanatı gelişmiştir.

          Güzel yazı yazma sanatı ( Hüsnü Hat ) İslam kültüründe çok gelişmiştir.

          Oymacılık, Kakmacılık, Dokumacılık, Camcılık gelişen diğer sanat dallarıdır.

6.   Ekonomik Yaşam

          Hz. Muhammed döneminde ekonominin temeli Mekke' de ticarete, Medine' de tarıma dayanmaktadır.

          Dört Halife döneminde fetihlerle birlikte, ganimet ve vergiler önemli gelir kaynaklarından olmuştur.

          Devletin bütün gelirleri " Beytü'l Mal " denilen Devlet Hazinesinde toplanır

Başlıca Gelir Kaynakları :

          Zekat ve Sadaka :  Zengin Müslümanların mallarının 1/40 ını yoksullara dağıtmasıdır.

          Öşür   :   Müslüman çiftçilerden alınan 1/10 oranındaki Ürün vergisidir.

          Haraç  :   Gayri Müslimlerden ( Müslüman Olmayanlar ) alınan arazi vergisidir.

          Cizye   ( Sağlık-Kafa- Kelle vergisi ) :  Gayri Müslimlerden askerlik bedeli olarak alınan vergidir. Kadınlardan, çocuklardan,yaşlılardan,hastalardan alınmazdı.

          Ganimet  : Savaşlarda elde edilen ganimetlerin 1/5 'i doğrudan devlet hazinesine giderdi.

          Maden, Orman, Tuzla, Otlak gelirleri.

          Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdiği vergi ve hediyeler.

          Tarım ve Hayvancılık Abbasiler döneminde çok gelişmiştir. Sulama kanalları açılmış ve tarım önemli bir gelir kaynağı olmuştur.

          Müslümanların doğudan gelen ticaret yolları üzerinde bulunmaları,  ( İpek ve Baharat yolları )  ticaretten büyük gelir kazanmalarını  sağladı.

          Kara ve Deniz taşımacılığı gelişmiştir. Ticareti geliştirmek için yollar üzerinde Han' lar ve Kervansaraylar yapılmıştır.

          Hindistan ve Çin'e şeker, pamuk, dokuma, kağıt, mobilya, seramik, Madeni ve Cam eşya  götürülmüş, İpek, Baharat, güzel kokular getirilmiştir.

          Dokuma, Kağıt, İlaç yapımı, Kuyumculuk, Cam, Gemi, Silah gelişen sanayi dallarıdır.

7.  İslam Kültürünün Diğer Kültürlere Etkisi :

              İslam kültürü bilimsel  ( Felsefe, Tıp, Matematik, Geometri vb. ) ve Tekniksel  ( Kağıt, Pusula, Barut, Matbaa, Dokumacılık ) anlamda en çok etkiyi Avrupa kültürüne yapmıştır.