Türkiye’de Jeolojik Devirler

En eski arazi prekambriyen dönemine aittir. Ancak bu dönem ait arazi çok değildir. Bu dönemde sadece Mardin-Delik’te araziye rastlanmıştır.

Paleocoğrafya; bir yerin geçirmiş olduğu evrimi hidrocoğrafyasını, iklimi, bitki örtüsünü, yaşayan canlıları, göl ortamını, karasal ortamı, olup olmadığını inceleyen alana denir.
 Gölde konglomera görülmez akarsu kökenlidir. Permiyen döneminde buzullaşmayı köşeli-çizilmiş kayaçların olması göstermektedir. Fasiller paleocoğrafyaya kaynaklık eder.

Fasiyes çeşitleri:

1) Karasal Fasiyes
2) Denizsel Fasiyes
3)Geçiş Fasiyesi
Bir fasiyeste yaşayan canlılar ile diğer fasiyeste yaşayan canlılar bir değildir. Dolayısıyla da canlıların kalıntısından hangi fasiyese ait olduklarını anlarız.
Fosiller;

• Göldeki tabakalar ince
• Fosiller arazini ne zaman ait olduğunu gösterir
• Sedimantasyon arazi hakkında bilgi verir
• Kayaç ve tabakanın rengi de önemlidir
• Bir arazinin jeolojik özelliklerini ortaya koymak için tabakanın durumu, büyüklüğü, kayaçların durumu, rengi önemlidir.
• Filiş; kum taşı, kil taşı, konglomera, kalker, marn ve şilt taşından meydana gelen topluluktur. Eosen ve Kretase dönemine ait filiş formasyonu vardır. Kayaçların, tabakaların rengi, özellikleri ile ilgili bilgi verir.

Paleozoik (I. ZAMAN)

• Metamorfik araziler, Paleozoiğe ait metamorfik araziler Trakya’da Istıranca (yıldız), Batı Anadolu’da Bozdağ, Bitlis Dağlarında vardır.
• Bu araziler metamorfik taşlardan; gnays, mikaşist, kuvarsit, kuvarsit şistlerden oluşmuştur.
• Paleozoik dönemde Türkiye’nin oldu yerde Tetis Deniz’i bulunuyordu. Türkiye’nin kuzeyinde ve güneyinde kıtalar bulunuyordu. Bu kıtalardaki malzemeler Tetis Deniz’ine boşaltılıyordu.
• Türkiye’de masif arazilerde bulunan kayaçlar; mermer, şist, fillat, kuvarsit, gnays, amfibol dur.(metamorfik karakterli masif kayaçlardır.)
• Tortul ve metamorfik araziler; bu dönemdeki arazilerden kuzeyde bulunanlar karasal, güneyde bulunanlar ise denizsel ortam şartları altında çökelmiştir. Bu bakımdan güneyde bulunan arazilerde Taş kömürü oluşumu meydana gelmemiştir.(Çatalca-Kocaeli- Ilgaz Dağı-Zonguldak civarı-Derik)

Mezozoik (II. ZAMAN )

• Ülkemizde Kuzey Anadolu ve Toros Dağları’nın uzandığı alanlarda mezozoik arazileri çok yaygındır. Buradaki derin denizlerde kireçtaşları çökelmiştir.
• Samsun’un batısında sığ denizsel ortamlarda kumtaşı, mil taşı, çakıl taşı, kil taşı ve kireçtaşları çökelmiş ve filiş meydana gelmiştir.

Tersiyer (III. ZAMAN )

• Tersiyer başlarından Anadolu’nun büyük bir bölümü kara haline geçmiş.
• Oligosende Türkiye ‘de karasallaşma süreci son bulmuştur.
• Oligosen sonlarına doğru Alp Orojenik hareketlerinin en şiddetli safhaları meydan gelmiş ve bu orojenik hareketle Kuzey Anadolu ve Toros kıvrımlı dağları oluşmuştur.
• Neojen ( miyosen- pliyosen ) döneminde linyit yatakları meydana gelmiştir. [Soma, Aydın, Denizli, Yatağan, Muğla, Elbistan, Aşkale, Erzurum ]

Kuaterner (IV. ZAMAN)

 

• Bu dönemde Anadolu aşağı yukarı bugünkü görünümünü almıştır. Bu dönemin özelikleri;
• Ülkemizin iklim değişikliğine uğraması
• Ege Deniz’inin bulunduğu sahanın faylarla parçalanarak çökmesi ve Akdeniz sularının çöken sahaları işgal etmesi ile Ege Deniz’inin oluşması.
• Masif; çok büyük ise kalkan, levha, platform, bukliye denir.
• Masiflerden bazıları yüzeyde aşınmış olurlar bazılarda terin altında temeli oluşturur.

 

JURA-TRİAS DÖNEMİ
Trias döneminde Türkiye kara haline gelmiştir. Daha genç formasyonlar tarafından örtülmüştür. Aşınma oluşmuştur.
Trias dönemi ait arazinin olmasını nedeni;

•  Üzerini başka formasyonlarla örtülmesi
• Arazinin önceden kara hallinde olması ve aşınması
• Jura dönemine ait arazilerde ise Türkiye’de fazla bulunmaktadır. Çünkü Toros’lar yükseliyor Tetis Deniz’i ikiye ayrılıyor, Kuzey Anadolu yükseliyor.
• Toros Dağlarında ise denizsel ve çölsel kalkerler vardır.
• Türkiye’de denizin terk ettiği ilk yer Karadeniz olup son terk ettiği yer ise Güney Anadolu’dur.

KRETASE DÖNEMİ

• Kıta-kıta çarpışmasıdır. Rus platformunun güneye, Afrika platformunun Akdeniz’in altından Ege’ye daldığı dönemdir.
• Buzullaşma, karstlaşma, denizlerin çökmesi, horst ve grabenlerin oluşması, pliyosen ve kuaterner civarında gerçekleşir.
• Levhaların birbirine yaklaştığı Alp orojenezinden yükselmelerin olduğu Tetis Deniz’inin ikiye ayrıldığı dönemdir.
• Ofiolit: Deniz altında oluşmuş magmatik kayaçtır. Kromun olduğu yerde bulunur.
• Ofios: Bakır ve kurşunu olduğu arazide ağır metal olduğu için ağaç gelişmez. Bunu tuz ve jips kaynaklarından yararlanarak gözlemleyebiliriz.

EOSEN- PLAOSEN

• Bu dönmede plütos oluşur.
• Rize plütonu İç Anadolu Bölgesindeki Plütonlar.
• Bu dönemde kurak çöl iklimi hakimdir.
• Çankırı, Nevşehir, Kırıkkale ve Sivas Kağızman Iğdır’da tuz kaynakları vardır.
• Tuz: yüksek sıcaklık, sığ su ve tuzun biriktiği yerlerde suyun yavaş yavaş aşağı çökelmesiyle görülür.
• Sübsidans: tabakalaşmadır. İç Anadolu’da olduğu gibi kenarların durması ortanın çökmesi gibi Trakya Edirne sübsidans alanı.

OLİGOSEN- MİYOSEN

• Bu dönemde özellikle İç Anadolu’da kurak ve sıcak bir dönem hakimdir. Bunu tuz ve jips kaynaklarından anlıyoruz.
• Döneme oligo- miyosen denilmesinin nedeni; tuz oligo, miyosen döneminde oluşmuştur ve tuzda fosil bulunmaz.
• Eski-yeni tabakalar birbirlerini kuşatmış ve canlı yaşamasına engel olmuştur. Bu döneme ait arazi İç Anadolu da çok fazladır. Akdeniz ve Güneydoğu’da yoktur.
• Miyosen dönemi: Bu dönemden itibaren Doğu Anadolu yükseliyor, faylar meydana geliyor. Bu faylarda volkanik dağlar oluşuyor. Fayların nedeni güney-kuzeyden sıkışıp çatlakların oluşmasıdır. Buna örnek olarak Erciyes, Ağrı, Nemrut, Hasan, Tendürek Dağları gösterilebilinir.
• Ege ve İç Anadolu’da göller oluşuyor. Ilgın, Elbistan, Çeltik, Gemerek’te linyit kömürleri meydana gelmiştir.
• Soma Tunç bilek Çeltik Değirmeli saz’da kömür oluşmuştur.
• Miosen döneminin en önemli özelliği volkanik faaliyetlerin olmasıdır.

MİOSEN-PLİOSEN DÖNEMİ

• Kuzey Anadolu fayını oluştuğu dönemdir.
• Pliyosen: Trakya göl halindedir. Epirojenik hareketler vardır.
• Pliyosen sonunda Türkiye’de Kuzey Anadolu ve Toros’lar yükselince iç bölgeye nemli hava girememiştir.
• Bazı dağlar 3000 metrenin üzerine kadar çıkmış ve buralarda buzullaşma meydana gelmiştir.

PLİOSEN- KUATERNER DÖNEMİ

• İstanbul boğazı oluşuyor.
• Ege Denizi’nin olduğu taban çöküyor.
• Flüviyal dönem görülüyor.

KUATERNER DÖNEMİ

• İç Anadolu’da nemli dönem oluşuyor.
• Konya-Karapınar-Çumra-Bor arasında Konya Gölü oluşuyor.
• Tuz Gölü’nün alanı genişliyor.
• Eber-Akşehir gölü geniş alan kaplıyor. Konya Ovası Karapınar’ın batısından itibaren ölü falezler bulunuyor.
• Kızılırmak, Kırıkkale yakınlarındaki boğaz sürempoze boğaz
• Pliosenden sonra Türkiye ‘de akarsu drenajı kurulmaya başlanmıştır.
• Akarsu oluşurken dirençsiz formasyon iki formasyonun birleşme yerini kullanır. Kızılırmak’ın Karadeniz’e yönelmesi bunlardan etkilenir.