Türkiye’nin Jeomorfolojisi Yeryüzü Şekilleri

TÜRKİYE’DE KARSTİK ŞEKİLLER

Yağışlar, yüzey ve yeraltı suları tarafından kalker, jips, kayatuzu gibi çözünebilen kayaçların üzerinde oluşan şekillerdir.

Ülkemizde karstik birikim ve erime şekillerine özellikle Akdeniz Bölgesi’nde rastlanmakadır.
– Erime sonucu oluşan şekiller→ Lapya, dolin, uvala, polye, düden, mağara ve obruk
– Birikme sonucu oluşan şekiller →Sarkıt, dikit, sütun ve traverten
– Polyeler aynı zamanda karstik ovalardır. Acıpayam, Tefenni, Kestel, Korkuteli, Elmalı polyelere örnektir.
– Obruklar mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan karstik kuyulardır. İç Anadolu’da Obruk Platosu’nda Timraş ve Kızören Obruğu ile Silifke’deki Cennet-Cehennem obruklara örnektir.
– Mağaralar ülkemizde oldukça çoktur. Henüz küçük bölümü turizme açılabilmiştir. Karain, Damlataş, Dim, İnsuyu, Ilgarini, Ballıca, Karaca mağaralara örnektir.
– Travertenler karstik birikimlerdir. Pamukkale ve Karahayıt en güzel örnekleridir.

TÜRKİYE’DE RÜZGARLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER

Rüzgarlar kurak, yarıkurak arazilerde, bitki örtüsünden yoksun olanlarda etkili olurlar. Ülkemizde İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ile kıyı kumullarının olduğu alanlarda rüzgarlar etkili olmaktadır. Ancak Barkan, Yardang gibi rüzgarların oluşturduğu şekillere rastlanmamaktadır. Bu şekiller çöl alanlarında oluşurlar. Ülkemizde çöl yoktur.

TÜRKİYE’DE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER

Ülkemiz matematik konumundan olayı IV. jeolojik zamandaki buzullaşmadan (yüksek dağları hariç) çok fazla etkilenmemiştir. Ülkemizin yerşekilleri oluşumunda en az etkili dış kuvvet buzullardır.

TÜRKİYE’DE DALGA ve AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER

– Ülkemiz kıyılarında akıntılar etkilidir. Ancak, boğazlar bu akıntıların en güçlü olduğu yerlerdir. Karadeniz’den Ege’ye üst akıntı seviye farkından oluşurken, Ege’den Karadeniz’e alt akıntı yoğunluk farkından oluşur.
– Dalgalar, aşındırma yoluyla dik kıyıları (falez), enine ve boyuna kıyıları oluştururlar. Boyuna kıyılarda falez oluşumuna daha fazla rastlanır (Akdeniz ve Karadeniz kıyıları).
– Dalgalar biriktirme yoluyla kumsalları, kıyı kordonları, lagün (kıyı set gölü) ve tombolo oluşturabilirler.
Not: – Ülkemizde Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece Gölleri bir koyun önünün dalgaların getirdiği kumsallarla kapanmasıyla oluşmuş lagünlerdir.
– Kıyıya yakın adalar, eğer kıyı sığ ise dalgaların getirdiği kumsallarla ana karaya bağlanabilir. Marmara’da Kapıdağ Tombolo’su ile Sinop Tombolo’su bu şekilde oluşmuştur.

Read More

Oluşumlarına Göre Göller Nelerdir?

OLUŞUMLARINA GÖRE GÖLLER

 1.       Tektonik Göller: Yer kabuğu hareketleri ile oluşan çukurlukları dolduran sulardır. En fazla Doğu Afrika’da görülür. Yurdumuzda ise Tuz G., Manyas (Kuş g.), Ulubat, İznik, Sapanca, Akşehir, Beyşehir, Burdur, Eber, Hazar, Ilgın gölü gibi.

  2.       Karstik Göller:  Karstik bölgelerdeki çukurlukları dolduran durgun sulardır. Ör: Salda, Suğla, Kestel, Avlan, Kovada gölleri gibi.

 3.       Buzul Gölleri:  Yurdumuza bazı yüksek dağların üst kısmında görülür (Cilo, Sat, Ağrı, Tendürek, Süphan, Kaçkar, Uludağ, Erciyes, Bolkar, Aladağlar,Bey dağları gibi). Dünya üzerinde en fazla Kuzeybatı Avrupa’da görülür. Ayrıca Kanada’nın güneyi ile A.B.D’nin kuzeyindeki göller buna örnektir.  

 

4.       Volkanik Göller: Yurdumuzda Nemrut, Meke Tuzlası (Konya –Karapınar), Gölcük (Isparta), Acıgöl (Konya) gölleri buna örnektir.

  5.       Doğal Set Gölleri

     ·     Heyelan Set Gölü: Tortum, Sera, Abant, Yedi Göller.

     ·      Alüvyon Set Gölü: Marmara, Bafa(Çamiçi), Köyceğiz, Eymir, Mogan

     ·      Kıyı Set (Lagün): B. Ve K. Çekmece Terkos (Durusu) ,Akyatan, Balıklı, Simenlik  

     ·      Volkanik Set: Van ,Erçek, Nazik, Balık, Çıldır.

     ·      Buzul (Moren set) Set :  En fazla K.Batı Avrupa’da görülür.

  6.       Yapay Set : Baraj gölleri buna örnektir.     Yurdumuz akarsuları üzerinde baraj kurmaya en elverişli bölgemiz D.Anadolu, en elverişsiz bölge Marmara Bölgesi’dir.  Hidro elektrik potansiyeli en fazla olan bölgemiz D.Anadolu Bölgesidir.

Barajların Yapılış Amaçları

        ·        Enerji üretmek,

        ·        İçme ve sulama suyu sağlamak,

        ·        Taşkınları önlemek,

        ·        Balıkçılık 

Read More

Fasiyes çeşitleri nelerdir?

Fasiyes çeşitleri:

1) Karasal Fasiyes
2) Denizsel Fasiyes
3)Geçiş Fasiyesi

Bir fasiyeste yaşayan canlılar ile diğer fasiyeste yaşayan canlılar bir değildir. Dolayısıyla da canlıların kalıntısından hangi fasiyese ait olduklarını anlarız.

Read More

Paleocoğrafyaya ve hidrocoğrafya nedir? Aralarındaki Fark nedir?

Paleocoğrafya; bir yerin geçirmiş olduğu evrimi hidrocoğrafyasını, iklimi, bitki örtüsünü, yaşayan canlıları, göl ortamını, karasal ortamı, olup olmadığını inceleyen alana denir.
 Gölde konglomera görülmez akarsu kökenlidir. Permiyen döneminde buzullaşmayı köşeli-çizilmiş kayaçların olması göstermektedir. Fasiller paleocoğrafyaya kaynaklık eder.

Read More

Türkiye’de Jeolojik Devirler

En eski arazi prekambriyen dönemine aittir. Ancak bu dönem ait arazi çok değildir. Bu dönemde sadece Mardin-Delik’te araziye rastlanmıştır.

Paleocoğrafya; bir yerin geçirmiş olduğu evrimi hidrocoğrafyasını, iklimi, bitki örtüsünü, yaşayan canlıları, göl ortamını, karasal ortamı, olup olmadığını inceleyen alana denir.
 Gölde konglomera görülmez akarsu kökenlidir. Permiyen döneminde buzullaşmayı köşeli-çizilmiş kayaçların olması göstermektedir. Fasiller paleocoğrafyaya kaynaklık eder.

Fasiyes çeşitleri:

1) Karasal Fasiyes
2) Denizsel Fasiyes
3)Geçiş Fasiyesi
Bir fasiyeste yaşayan canlılar ile diğer fasiyeste yaşayan canlılar bir değildir. Dolayısıyla da canlıların kalıntısından hangi fasiyese ait olduklarını anlarız.
Fosiller;

• Göldeki tabakalar ince
• Fosiller arazini ne zaman ait olduğunu gösterir
• Sedimantasyon arazi hakkında bilgi verir
• Kayaç ve tabakanın rengi de önemlidir
• Bir arazinin jeolojik özelliklerini ortaya koymak için tabakanın durumu, büyüklüğü, kayaçların durumu, rengi önemlidir.
• Filiş; kum taşı, kil taşı, konglomera, kalker, marn ve şilt taşından meydana gelen topluluktur. Eosen ve Kretase dönemine ait filiş formasyonu vardır. Kayaçların, tabakaların rengi, özellikleri ile ilgili bilgi verir.

Paleozoik (I. ZAMAN)

• Metamorfik araziler, Paleozoiğe ait metamorfik araziler Trakya’da Istıranca (yıldız), Batı Anadolu’da Bozdağ, Bitlis Dağlarında vardır.
• Bu araziler metamorfik taşlardan; gnays, mikaşist, kuvarsit, kuvarsit şistlerden oluşmuştur.
• Paleozoik dönemde Türkiye’nin oldu yerde Tetis Deniz’i bulunuyordu. Türkiye’nin kuzeyinde ve güneyinde kıtalar bulunuyordu. Bu kıtalardaki malzemeler Tetis Deniz’ine boşaltılıyordu.
• Türkiye’de masif arazilerde bulunan kayaçlar; mermer, şist, fillat, kuvarsit, gnays, amfibol dur.(metamorfik karakterli masif kayaçlardır.)
• Tortul ve metamorfik araziler; bu dönemdeki arazilerden kuzeyde bulunanlar karasal, güneyde bulunanlar ise denizsel ortam şartları altında çökelmiştir. Bu bakımdan güneyde bulunan arazilerde Taş kömürü oluşumu meydana gelmemiştir.(Çatalca-Kocaeli- Ilgaz Dağı-Zonguldak civarı-Derik)

Mezozoik (II. ZAMAN )

• Ülkemizde Kuzey Anadolu ve Toros Dağları’nın uzandığı alanlarda mezozoik arazileri çok yaygındır. Buradaki derin denizlerde kireçtaşları çökelmiştir.
• Samsun’un batısında sığ denizsel ortamlarda kumtaşı, mil taşı, çakıl taşı, kil taşı ve kireçtaşları çökelmiş ve filiş meydana gelmiştir.

Tersiyer (III. ZAMAN )

• Tersiyer başlarından Anadolu’nun büyük bir bölümü kara haline geçmiş.
• Oligosende Türkiye ‘de karasallaşma süreci son bulmuştur.
• Oligosen sonlarına doğru Alp Orojenik hareketlerinin en şiddetli safhaları meydan gelmiş ve bu orojenik hareketle Kuzey Anadolu ve Toros kıvrımlı dağları oluşmuştur.
• Neojen ( miyosen- pliyosen ) döneminde linyit yatakları meydana gelmiştir. [Soma, Aydın, Denizli, Yatağan, Muğla, Elbistan, Aşkale, Erzurum ]

Kuaterner (IV. ZAMAN)

 

• Bu dönemde Anadolu aşağı yukarı bugünkü görünümünü almıştır. Bu dönemin özelikleri;
• Ülkemizin iklim değişikliğine uğraması
• Ege Deniz’inin bulunduğu sahanın faylarla parçalanarak çökmesi ve Akdeniz sularının çöken sahaları işgal etmesi ile Ege Deniz’inin oluşması.
• Masif; çok büyük ise kalkan, levha, platform, bukliye denir.
• Masiflerden bazıları yüzeyde aşınmış olurlar bazılarda terin altında temeli oluşturur.

 

JURA-TRİAS DÖNEMİ
Trias döneminde Türkiye kara haline gelmiştir. Daha genç formasyonlar tarafından örtülmüştür. Aşınma oluşmuştur.
Trias dönemi ait arazinin olmasını nedeni;

•  Üzerini başka formasyonlarla örtülmesi
• Arazinin önceden kara hallinde olması ve aşınması
• Jura dönemine ait arazilerde ise Türkiye’de fazla bulunmaktadır. Çünkü Toros’lar yükseliyor Tetis Deniz’i ikiye ayrılıyor, Kuzey Anadolu yükseliyor.
• Toros Dağlarında ise denizsel ve çölsel kalkerler vardır.
• Türkiye’de denizin terk ettiği ilk yer Karadeniz olup son terk ettiği yer ise Güney Anadolu’dur.

KRETASE DÖNEMİ

• Kıta-kıta çarpışmasıdır. Rus platformunun güneye, Afrika platformunun Akdeniz’in altından Ege’ye daldığı dönemdir.
• Buzullaşma, karstlaşma, denizlerin çökmesi, horst ve grabenlerin oluşması, pliyosen ve kuaterner civarında gerçekleşir.
• Levhaların birbirine yaklaştığı Alp orojenezinden yükselmelerin olduğu Tetis Deniz’inin ikiye ayrıldığı dönemdir.
• Ofiolit: Deniz altında oluşmuş magmatik kayaçtır. Kromun olduğu yerde bulunur.
• Ofios: Bakır ve kurşunu olduğu arazide ağır metal olduğu için ağaç gelişmez. Bunu tuz ve jips kaynaklarından yararlanarak gözlemleyebiliriz.

EOSEN- PLAOSEN

• Bu dönmede plütos oluşur.
• Rize plütonu İç Anadolu Bölgesindeki Plütonlar.
• Bu dönemde kurak çöl iklimi hakimdir.
• Çankırı, Nevşehir, Kırıkkale ve Sivas Kağızman Iğdır’da tuz kaynakları vardır.
• Tuz: yüksek sıcaklık, sığ su ve tuzun biriktiği yerlerde suyun yavaş yavaş aşağı çökelmesiyle görülür.
• Sübsidans: tabakalaşmadır. İç Anadolu’da olduğu gibi kenarların durması ortanın çökmesi gibi Trakya Edirne sübsidans alanı.

OLİGOSEN- MİYOSEN

• Bu dönemde özellikle İç Anadolu’da kurak ve sıcak bir dönem hakimdir. Bunu tuz ve jips kaynaklarından anlıyoruz.
• Döneme oligo- miyosen denilmesinin nedeni; tuz oligo, miyosen döneminde oluşmuştur ve tuzda fosil bulunmaz.
• Eski-yeni tabakalar birbirlerini kuşatmış ve canlı yaşamasına engel olmuştur. Bu döneme ait arazi İç Anadolu da çok fazladır. Akdeniz ve Güneydoğu’da yoktur.
• Miyosen dönemi: Bu dönemden itibaren Doğu Anadolu yükseliyor, faylar meydana geliyor. Bu faylarda volkanik dağlar oluşuyor. Fayların nedeni güney-kuzeyden sıkışıp çatlakların oluşmasıdır. Buna örnek olarak Erciyes, Ağrı, Nemrut, Hasan, Tendürek Dağları gösterilebilinir.
• Ege ve İç Anadolu’da göller oluşuyor. Ilgın, Elbistan, Çeltik, Gemerek’te linyit kömürleri meydana gelmiştir.
• Soma Tunç bilek Çeltik Değirmeli saz’da kömür oluşmuştur.
• Miosen döneminin en önemli özelliği volkanik faaliyetlerin olmasıdır.

MİOSEN-PLİOSEN DÖNEMİ

• Kuzey Anadolu fayını oluştuğu dönemdir.
• Pliyosen: Trakya göl halindedir. Epirojenik hareketler vardır.
• Pliyosen sonunda Türkiye’de Kuzey Anadolu ve Toros’lar yükselince iç bölgeye nemli hava girememiştir.
• Bazı dağlar 3000 metrenin üzerine kadar çıkmış ve buralarda buzullaşma meydana gelmiştir.

PLİOSEN- KUATERNER DÖNEMİ

• İstanbul boğazı oluşuyor.
• Ege Denizi’nin olduğu taban çöküyor.
• Flüviyal dönem görülüyor.

KUATERNER DÖNEMİ

• İç Anadolu’da nemli dönem oluşuyor.
• Konya-Karapınar-Çumra-Bor arasında Konya Gölü oluşuyor.
• Tuz Gölü’nün alanı genişliyor.
• Eber-Akşehir gölü geniş alan kaplıyor. Konya Ovası Karapınar’ın batısından itibaren ölü falezler bulunuyor.
• Kızılırmak, Kırıkkale yakınlarındaki boğaz sürempoze boğaz
• Pliosenden sonra Türkiye ‘de akarsu drenajı kurulmaya başlanmıştır.
• Akarsu oluşurken dirençsiz formasyon iki formasyonun birleşme yerini kullanır. Kızılırmak’ın Karadeniz’e yönelmesi bunlardan etkilenir.

Read More

Fosiller bize ne anlatıyor? Bİlmeniz gerekenler

Fosiller;

• Göldeki tabakalar ince
• Fosiller arazini ne zaman ait olduğunu gösterir
• Sedimantasyon arazi hakkında bilgi verir
• Kayaç ve tabakanın rengi de önemlidir
• Bir arazinin jeolojik özelliklerini ortaya koymak için tabakanın durumu, büyüklüğü, kayaçların durumu, rengi önemlidir.
• Filiş; kum taşı, kil taşı, konglomera, kalker, marn ve şilt taşından meydana gelen topluluktur. Eosen ve Kretase dönemine ait filiş formasyonu vardır. Kayaçların, tabakaların rengi, özellikleri ile ilgili bilgi verir.

Read More

Paraksizma nedir? Masif Araziler

Paraksizma:

 tabkaların çok fazla sıkıştığı orojenezin en şiddetli olduğu safhadır.Orojenezler farklıdır. Ayırt etmek için;
Altaki tabaka yaşlı üsteki tabaka genç olur.
Tabaka yönleri farklıdır.
Kıvrılma yönü farklıdır.
Doğu-Batı yönlü kıvrılma varsa kuzey-güney yönünde sıkışma olur.
Rezve Deresi(mutlu) Bulgaristan-Türkiye arasında sınırdır.

Read More

Türkiye’de Masif Araziler

Masif: Eski kıvrımlarla oluşmuş arazi parçası. Eski kütle de denir.

• Batı Anadolu masifi; Menderes Saruhan, Menteşe
• Bozdağ, Yunt Dağı, Aydın Dağı, Beşparmak Dağları
• Afyon civarı-menderes masifi
• Denizli, Afyon, Uşak, Bilecik, Manisa = mermer masifi
• Masifler aşırı derece deformasyona uğramışlardır. Kırılmışlardır. Orojenez fazladır. Yapısı çatlaklı, faylı ve eklemlidir. Sert olup rijittir.

Batı Anadolu masifinde 2 orojenez vardır;

• Kaledoniyen orojenezi: Altı paleozoik
• Hersiniyen Orojenezi: Üst paleozoik
• Türkiye ‘de hüroniyen masifi bulunmaz.

Paraksizma: tabkaların çok fazla sıkıştığı orojenezin en şiddetli olduğu safhadır.
Orojenezler farklıdır. Ayırt etmek için;
Altaki tabaka yaşlı üsteki tabaka genç olur.
Tabaka yönleri farklıdır.
Kıvrılma yönü farklıdır.
Doğu-Batı yönlü kıvrılma varsa kuzey-güney yönünde sıkışma olur.
Rezve Deresi(mutlu) Bulgaristan-Türkiye arasında sınırdır.

1. Masif: Istıranca Masifi İstanbul Belgrat Ormanından Rezve Deresine kadar uzanır. Trakya’nın Karadeniz kıyılarında yerleşme olmasının sebebi iç kıyıda falez bulunmasıdır. Istıranca masifini Demir Köy, İğne Ada, Babaeski oluşturur.
2. Masif: Orta Anadolu Masifi: Kırşehir, Nevşehir, Kızılırmak oluşturur.
3. Masif: Sultan Dağları masifi Akşehir, Doğan hisar, Yalvaç, Karamut Çayı, sultan dağları arası
4. Masif: Anamur-Alanya masifi Ermenek, Hadim, Alanya, Silifke arasıdır.
5. Masif: Niğde masifi Çamardı Ulukışla arasıdır.
6. Masif: Bitlis masifi Van Gölü ve Muş’un güneyindeki dağlardır. Bu masif Doğu Anadolu’nun en büyük masifidir.
7. Masif: Tokat masifi Almus Sulusaray arasındadır.
8. Masif: Ilgaz dağı masifi Daday Kastamonu civarındadır.
9. Masif: Pulur masifi Erzincan-Çayırlı, Gümüşhane-Kelkit civarındadır.
10. Masif: Bozdağ masifi

Read More

Jeomorfoloji haritaları nedir? Neler?

Jeomorfoloji haritaları

Hava fotoğraflarıyla oluşturulan topoğrafya haritaları; yüzey şekillerini detaylı bir şekilde gösteren fotoğraftır. Belirli bir arazi 

parçasının mesafesi belli olan iki nokta arasından yerden belirli bir yükseklikte seyri sırasında çekilerek bu görüntüleri üç boyutlu olarak aktarılmasıyla oluşur. Bu şekilde geçilmesi mümkün olmayan arazilerin ve buradaki yüzey şekillerinin tasvir edilmesidir.

Jeoloji haritaları; Jeolojik devirlerin geçmişten günümüze kadar geçirmiş olduğu değişimleri ve evreleri, bu evrelerde oluşmuş rölyef şekilleri, toprakların oluşumları, coğrafi ortamın ve paleocoğrafik hayatın gelişimine etki etmiştir. Geçmişten günümüze kadar olan bu değişimlerin tespit edilerek değişmesi ve gelişmesinde rol oynayan faktörleri tespit etmek önemlidir.

Read More

Jeomorfoloji haritaları nedir? Neler?

Jeomorfoloji haritaları

Hava fotoğraflarıyla oluşturulan topoğrafya haritaları; yüzey şekillerini detaylı bir şekilde gösteren fotoğraftır. Belirli bir arazi 

parçasının mesafesi belli olan iki nokta arasından yerden belirli bir yükseklikte seyri sırasında çekilerek bu görüntüleri üç boyutlu olarak aktarılmasıyla oluşur. Bu şekilde geçilmesi mümkün olmayan arazilerin ve buradaki yüzey şekillerinin tasvir edilmesidir.

Jeoloji haritaları; Jeolojik devirlerin geçmişten günümüze kadar geçirmiş olduğu değişimleri ve evreleri, bu evrelerde oluşmuş rölyef şekilleri, toprakların oluşumları, coğrafi ortamın ve paleocoğrafik hayatın gelişimine etki etmiştir. Geçmişten günümüze kadar olan bu değişimlerin tespit edilerek değişmesi ve gelişmesinde rol oynayan faktörleri tespit etmek önemlidir.

Read More

Jeomorfoloji haritaları nedir? Neler?

Jeomorfoloji haritaları

Hava fotoğraflarıyla oluşturulan topoğrafya haritaları; yüzey şekillerini detaylı bir şekilde gösteren fotoğraftır. Belirli bir arazi 

parçasının mesafesi belli olan iki nokta arasından yerden belirli bir yükseklikte seyri sırasında çekilerek bu görüntüleri üç boyutlu olarak aktarılmasıyla oluşur. Bu şekilde geçilmesi mümkün olmayan arazilerin ve buradaki yüzey şekillerinin tasvir edilmesidir.

Jeoloji haritaları; Jeolojik devirlerin geçmişten günümüze kadar geçirmiş olduğu değişimleri ve evreleri, bu evrelerde oluşmuş rölyef şekilleri, toprakların oluşumları, coğrafi ortamın ve paleocoğrafik hayatın gelişimine etki etmiştir. Geçmişten günümüze kadar olan bu değişimlerin tespit edilerek değişmesi ve gelişmesinde rol oynayan faktörleri tespit etmek önemlidir.

Read More