YERYÜZÜNÜ OLUŞTURAN GÜÇLER İÇ KUVVETLER LİSE COĞRAFYA 9.SINIF COĞRAFYA DERSİ KİTABI LİSE 1.SINIF

YERYÜZÜNÜ OLUŞTURAN GÜÇLER İÇ KUVVETLER LİSE COĞRAFYA 9.SINIF COĞRAFYA DERSİ KİTABI LİSE 1.SINIF

Yeryüzünde dağlar, ovalar, platolar, vadiler gibi kabarık ve çukur alanlar vardır. Yer şekilleri enerjisini yerin iç kısımlarından alan iç kuvvetler ile enerjisini Güneş’ten alan (su ve hava hareketleri) dış kuvvetlerin etkileriyle oluşmuştur. İç kuvvetler yeryüzünde alçalma ve yükselmelere yol açarken, dış kuvvetler yeryüzünü aşındırarak sürekli düzleştirmeye çalışır .

İÇ KUVVETLER LİSE COĞRAFYA 9.SINIF COĞRAFYA DERSİ KİTABI LİSE 1.SINIF
İç kuvvetler gücünü, üst ve alt mantodaki sıcaklık ve yoğunluk farklarıyla oluşan konveksiyon akımlarından alır. İç kuvvetlerin etkisiyle oluşan hareketlerin tümüne tektonik hareketler adı verilir. Bunlar kıt’a oluşumu (epirojenez), dağ oluşumu (orojenez), püskürme (volkanizma) ve depremler (seizma) olmak üzere dört gruba ayrılır.

İÇ KUVVETLER KITA OLUŞUMU (Epirojenez) LİSE COĞRAFYA 9.SINIF COĞRAFYA DERSİ KİTABI LİSE 1.SINIF

Epirojenez yer kabuğu üzerinde ağır ağır gelişen ve geniş alanları kapsayan yükselme ve alçalma hareketleridir. Günümüzde epirojenik hareketler hâlâ devam etmektedir. Örneğin, IV. zaman içerisinde meydana gelen buzul dönemlerinde kalın bir buz örtüsüyle kaplanan İskandinavya, yaklaşık 10.000 yıl önce son buzul çağının bitmesiyle beraber üzerindeki buz örtüsü eridikçe yavaş yavaş yükselmiştir. Günümüzde bu bölge araştırmacıların tespitine göre her yıl 2 mm ile 10 mm arasında yükselmektedir. Buzul dönemlerinin bitişiyle beraber eriyen buzullar deniz seviyesini yükseltmiş ve birçok kara parçası deniz ilerlemesinin sonucu olarak sular altında kalmıştır. İskandinavya’nın iç kısmında yer alan Baltık Denizi önceden bir göl iken deniz ilerlemesi sonucu deniz hâlini almıştır .

İÇ KUVVETLER DAĞ OLUŞUMU (Orojenez) LİSE COĞRAFYA 9.SINIF COĞRAFYA DERSİ KİTABI LİSE 1.SINIF
Akarsu, rüzgâr, buzul, dalga ve deniz akıntıları gibi enerjisini Güneş’ten alan dış kuvvetler yer şekillerini aşındırırlar. Yüzeyden kopardıkları malzemeleri taşıyarak göl, deniz ve okyanus çukurluklarında (jeosenklinal) biriktirirler. Çukurluklarda milyonlarca yıl boyunca biriken malzemeler kalın tortul tabakalarını oluştururlar.
Levhalar hareketlenir, bu tortul alanlarını yandan sıkıştırarak kıvrılmasına ve yükselmesine neden olurlar. Bu şekilde kıvrım dağları meydana gelir.

Kıvrım dağlarının kubbemsi kısımlarına antiklinal, oluk kısımlarına senklinal adı verilir . Çukurlarda biriken tortul tabakaların bazı bölümleri sert yapıdadır. Bu sert yapılı bölümler yandan gelen güçlerle kıvrılamayarak, kırılırlar (Resim 1.111). Oluşan bu kırıklara fay adı verilir. Bir fay hattında kırılma sonucu yukarıda kalan kısma horst, alçakta kalan kısma graben denir .

Bir okyanus ve bir kıt’a levhası birbirine çarpışırsa biri diğerinin altına girer. Bunun sonucunda levhaların arasındaki çukurluklarda biriken tortullar kıvrılarak veya kırılarak sıradağları oluşturur. Okyanusa kıyısı olan Peru - fiili kıyıları ve kıyıya paralel uzanan And Dağları bu şekilde oluşmuştur. İki kara levhası birbiriyle çarpışırsa bölge yukarı itilir ve yüksek sıradağlar oluşur. Himalaya Dağları böyle bir olay sonucu oluşmuştur .

İÇ KUVVETLER VOLKANİZMA LİSE COĞRAFYA 9.SINIF COĞRAFYA DERSİ KİTABI LİSE 1.SINIF
Yer kabuğunun zayıf, çatlak veya kırık noktalarından eriyik hâldeki magmanın çıkmasına volkanizma denir. Volkanlardan gaz (su buharı, azot, kükürt, karbon ve sülfür), akışkan hâldeki lav ve katı (volkan külü, kumu, çakılı ve bombası) maddeler yeryüzüne çıkar. Bu maddelerden akışkan olanlara lav, katı olanlarına ise volkan tüfü adları verilir.

Bilgi Notu: Volkan dağları (yanardağ) kızgın, akışkan magmanın yeryüzüne çıktığı yerde yığılması sonucu oluşturduğu dağlardır. Bir yanardağda şu kısımlar mevcuttur. bulunduğu hazneye volkan cebi ya da magma odası, yeryüzüne çıkarken izlediği yola volkan bacası, yeryüzüne çıktığı ağza krater denir . Magmanın yeryüzüne çıkıp yığılmasıyla oluşturduğu şekle volkan konisi denir.

İÇ KUVVETLER DEPREM LİSE COĞRAFYA 9.SINIF COĞRAFYA DERSİ KİTABI LİSE 1.SINIF
Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar hâlinde yayılarak yeryüzünü sarsması olayıdır. Depremler oluşumlarına göre üçe ayrılır.

a.Tektonik depremler: Manto tabakasında meydana gelen konveksiyonel akımlar sonucu levhaların harekete geçmesiyle oluşur. Tektonik depremlerin etki alanları geniş ve şiddetleri yüksektir. Depremlerin % 90′ı tektonik kökenlidir.

b.Volkanik depremler: Volkanik patlamaların yakın çevrelerinde oluşturdukları
için hafif şiddetli depremlerdir. Bu depremlerin etki alanları dardır.

c.Çöküntü depremleri : Kolay ergiyebilen tabakaların bulunduğu yerlerdeki
mağara ve tünellerin tavanlarının göçmesiyle oluşan depremlerdir. Etki alanları dardır.

Bilgi Notu: Yeryüzünde fay (kırık) hatları, depremler ve volkanlar arasında paralellik vardır. Fay hatları oynak bir zemin oluşturduğu için depremlerin çoğu bu alanlar üzerinde meydana gelir.

COĞRAFYA 9 DERS KİTABI
COĞRAFYA 9 DERS NOTLARI
COĞRAFYA 9.SINIF DERSİ ETKİNLİKLERİNİN CEVAPLARI
COĞRAFYA 9.SINIF DERSİ ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE TEST SORULARININ CEVAPLARI
COĞRAFYA 9.SINIF ÖDEVİ
COĞRAFYA LİSE 1.SINIF DERSİ ÖLÇME DEĞERLENDİRME VE TEST SORULARININ CEVAPLARI
COĞRAFYA LİSE 1.SINIF DERSİ ETKİNLİKLERİNİN CEVAPLARI