Mevsimlerin oluşumu ve dünyanın hareketleri

MEVSİMLERİN OLUŞUMU

Deneyin Amacı: Dünya modeli üzerinde mevsimlerin oluşumunu görmek.

Hazırlık Soruları:

Bir yıl neden dört mevsimden oluşur? Araştırınız.

Kullanılan Araç ve Gereçler:

1.döküm ayak 4.güç kaynağı

2.bağlama parçası 5.dünya modeli

3.ışık kaynağı

Deney Düzeneği:

Deneyin Yapılışı:

1. Şekilde görülen düzeneği kurunuz.

2.Işık kaynağını paralel ışın demeti verecek şekilde ayarlayınız.

3.Dünya modelinin üzerindeki yarım çemberi yavaş yavaş döndürerek ışık kaynağından çıkan ışınların kutupları ve ekvatoru aydınlatma durumuna dikkat ediniz.

4. Çemberin döndürülüşü sırasında kuzey ve güney kutup noktalarının ışık alıp almamasını gözleyiniz.

Deney Sonucu:

Çember döndürülürken bazen kuzey, bazen de güney kutup noktası ışık almayacaktır. Böylece kuzey kutbu ışık aldığı zaman kuzey yarımkürede yaz, güney yarımkürede kış; Güney kutbu ışık aldığı zaman ise güney yarımkürede yaz, kuzey yarım kürede kış mevsimi oluşur. Her iki yarım küre eşit ışık aldığı zaman (bu durumda kutupların ikiside eşit aydınlanacak) ilkbahar ve sonbahar mevsimleri meydana gelir.

Teorik Bilgi:

Dünya, kendi ekseni etrafında dönerken, bir yandan da güneş ekseni etrafında döner. Dünyamız güneş etrafında hareket ederken elips şeklinde bir yol izler. Buna Dünya'nın güneş etrafındaki YÖRÜNGESİ denir.

Dünya, Güneş etrafındaki 1 dönme hareketini 365 gün 6 günde tamamlar. Bu süreye 1 yıl denir. Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketi esnasında, dönme ekseni yörünge düzlemine dik değildir. Yaklaşık olarak 23,5 derece eğiktir. bunun sonucu olarak gece ve gündüz süreleri eşit kalmaz.

Ayrıca; Dünya ekseninin 23,5 derece olması ve elips şeklinde bir yol izlemesi sonucu güneş ışıkları her zaman aynı eğimle ve aynı uzaklıkla yeryüzüne gelmez. Dünya'mızın Güneş'ten aldığı ısı ve ışık enerjisi değişir. Bunun sonucu mevsimler oluşur.

DÜNYA'NIN HAREKETLERİ VE SONUÇLARI

I. DÜNYANIN GÜNLÜK ( EKSEN ) HAREKETİ

Dünya batı-doğu doğrultusunda kendi ekseni etrafında hızla dönerek 24 saatte günlük hareketini tamamlar. Bu harekete eksen hareketi de denir.

Dünyanın küresel şekli dönüş hızında farklılaşmalara neden olur. Ekvatorda hız 1670 km/saat olur iken kutuplara gidildikçe hız azalır. Kutup noktalarında sıfır olur. Bunun sonucunda;

- Güneşin doğma ve batma anı ekvatordan kutuplara uzar.
- Aynı boylam üzerindeki tüm noktalarda yerel saat aynı olur.

GÜNLÜK HAREKETİN SONUÇLARI

1. Gece ve gündüzler oluşur.
2. Yerel saat farkları ortaya çıkar.
3. Doğu ve batı yönleri ortaya çıkar.
4. Dünya üzerinde herhangi bir yer, güneş ışınlarını gün içinde farklı açılarla alır.
5. Günlük sıcaklık ve basınç farklarının oluşması.

Bunun sonucunda da:
- Mekanik çözülme artar.
- Meltem rüzgarları oluşur.

6. Sürekli rüzgarların yönlerinde sapmalar olur.
7. 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
8. Okyanus akıntılarında sapma ve halkalar oluşur.
9. Aynı enlem üzerinde, Güneş farklı zamanlarda doğup batar.

DÜNYA'NIN YILLIK ( YÖRÜNGE ) HAREKETİ

II. YILLIK HAREKETİ

Dünyanın yörüngesi elips şeklindedir ve gün çevresindeki bu yörüngede 365 gün 6 saatte turunu tamamlar.

Güneş bu elipsin büyük çapı üzerinde ve odaklardan birinde yer alır. Bu yüzden Dünya Güneşe bazen yaklaşır (Günberi: 3 Ocak) bazen de uzaklaşır (Günöte: 4 Temmuz).

Bu uzaklaşma ve yaklaşma mevsimlerin oluşumunu etkileyecek kadar önemli değildir. Sadece kuzey ve güney yarıküreler arasındaki mevsim sürelerinin farklı olmasına neden olur. Mevsimler Güneş ışınlarının düşme açısıyla ilgilidir. Bu açının değişmesinin nedeni ise Dünyanın Ekseni ile yörünge düzlemi (Ekliptik) arasındaki açıdır. (66°33'). Ekvator düzlemi ile Ekvator yörünge düzlemi arasındaki açı da buna bağlı olarak oluşur. (23°27')

Eksen Eğikliğinin Sonuçları:

1. Mevsimler oluşur.
2. Güneş ışınlarının düşme açısı zaman içerisinde değişir.
3. Gece - gündüz süreleri değişir.
4. Güneş ışınlarının dik geldiği kesimlerin yıl içinde değişmesi ve Dönencelerin oluşması.
5. Kutup dairelerinin enlem dereceleri oluşur.
6. Aynı boylam üzerindeki noktalarda Güneş'in doğuş ve batış saatleri değişir.
7. Kutup noktaları ile daireleri arasında sürekli gece ve gündüzler yaşanır.
8. Kuzey ve Güney Yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.
9. Muson rüzgarları oluşur.
10. Ekvatordan kutuplara gidildikçe gece-gündüz süreleri arasındaki farkın artması.

21 HAZİRAN (YAZ GÜNDÖNÜMÜ)

Bu tarihte aşağıdaki şekilde de gösterildiği gibi Güneş ışınları Kuzey Yarım Kürede Yengeç Dönencesine dik (90°) açı ile gelirse Aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.

21 Haziranda Kuzey Yarımkürede yaşanan olaylar aşağıda verilmiştir. Güney yarım kürede bu sıralama olayların tam tersi yaşanır.

Kuzey Yarım Kürede;

1. Yaz mevsimi başlar.
2. Kuzey Kutup Dairesi ile Kuzey Kutbu arasında gündüzler 24 saatten fazladır.
3. En uzun gündüz ve kısa gece yaşanır.
4. Türkiye'de saat 12oo 'de cisimlerin yıl içerisindeki en kısa gölgesi oluşur.
5. Yengeç dönencesinde saat 12 oo 'de cisimlerin yıl içindeki en kısa gölgesi oluşur.
6. Bu tarihten sonra gündüzler kısalır; geceler uzamaya başlar.

21 ARALIK (KIŞ GÜNDÖNÜMÜ)

Bu tarihten aşağıdaki şekilde de gösterildiği gibi Güneş ışınları Güney Yarımkürede Oğlak Dönencesine dik gelir ve aydınlanma çemberi kutup dairelerine teğet geçer.

21 Aralık Kuzey yarım kürede yaşanan olaylar aşağıda verilmiştir. Güney Yarımkürede bu sırada bu dolayların tam tersi yaşanır.

Kuzey Yarımkürede;

1. Kış mevsimi başlar.
2. En uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
3. Türkiye'de saat 12oo'de cisimlerin yıl içerisindeki en uzun gölgesi oluşur.
4. Kuzey Kutup dairesi ile Kuzey kutbu arasındaki enlemlerde gece süresi 24 saatten fazladır.
5. Yengeç dönencesinde saat 12oo de cisimlerin yıl içindeki en uzun gölgesi oluşur.
6. Bu tarihten sonra geceler kısalmaya gündüzler uzamaya başlar.

21 MART - 23 EYLÜL

(Ekinoks = Gece, gündüz eşitliği) Bu tarihlerden güneş ışınları. Ekvator'a dik gelir ve Aydınlanma Çemberi kutup noktalarından geçer.

Kuzey Yarımkürede 21 Mart ilkbahar, 23 Eylül sonbaharın başlangıcıdır. Güney Yarımkürede ise, 21 Martta sonbahar 23 Eylülde ilkbahar başlar ve şu olaylar yaşanır.

1. Güneş tam doğudan doğup tam batıdan batar.
2. Aynı boylam üzerindeki noktalarda güneş sadece ekinoks günlerinde aynı anda doğar ve batar (12 saat ara ile)
3. Her iki kutup noktasında da Güneş görülür.
4. Gel-git genliği en fazladır.
5. Ekvator'da cisimlerin gölge boyu sıfır olur.
6. Türkiye'de saat 12oo 'de oluş gölge boyu cismin boyuna en yakındır.