KAN UYUŞMAZLIĞI SORUNU VE TEDAVİSİ NASILDIR

Kan Uyuşmazlığı

İnsanlarda kan hücreleri üzerinde kimliklerini belli eden kimyasal etiketler bulunur. Bu etiketlere "kan grubu" denir ve görevleri kan hücrelerinin birbirlerini veya yabancı hücreleri tanımasını sağlamaktır. Kan gruplarının sayısı şimdiye kadar yapılan araştırmalardan elde edilen bilgilerin ışığında elliden fazladır fakat bunlardan A, B, O (Harf olarak O) ve Rh (Rhesus) olarak adlandırılan tipleri daha çok sorun yaratırlar. Yani bir kişinin kan hücreleri, bir başka kişinin yabancı kan grubundaki kan hücreleri ile karşılaşırsa öncelikle bu ABO ve Rh kimyasal etiketleri aşırı tepkiye neden olur. Bu yüzden kan gruplarının ilk keşfedildikleri yıllardan itibaren sadece bu iki tip için adlandırma yapılır.

Bebekler, gebeliğin ilk aylarında anne karnında gelişmeye başladıklarında, diğer birçok bedensel özellik gibi, kan grubu da babadan ve anneden gelen genlerin karışımıyla oluşur. Yani yukarıda bahsettiğimiz ABO ve Rh etiketleri rastlantısal olarak karışır ve bebeğin yeni kan grubu ortaya çıkar. Örneğin A grubu bir baba ile B grubu bir annenin bebeği A, B veya AB grubunda olabilir. Ayrıca Rh grubu için de Rh(+) bir babanın ve Rh(-) bir annenin bebeği de rastlantısal olarak Rh(+) veya Rh(-) olabilir. Bebeğin kan grubu faktörleri Rh(+) veya A ve B ise annenin kan grubu da Rh(-) veya O (Harf olarak O) ise "kan uyuşmazlığı" denilen, genellikle doğumdan hemen sonra kansızlık ve sarılık yapabilen bu hastalık görülebilir.

Bebekler anne ve babaya ait genlerden (toplam dört gen) gelen bilgilere göre rastlantısal olarak alırlar, bu yüzden bebeklerin kan grupları anne-babadan farklı olabilir. Bu biçimde örneğin babasının kan grubu "Rh(+)" ve annesinin kan grubu "Rh(-)" olan bir bebeğin kan grubu "(+)-(-)" veya "(-)-(-)" olabilir. Aynı anne-babadan doğmuş diğer bebekler de baba veya annenin her seferinde başka genlerini alabileceğinden başka bir kan grubuna sahip olabileceklerdir. Böylece aile içinde kardeşlerin kan grupları oldukça farklı olacaktır. (Lütfen yandaki grafiği inceleyin)

Kan uyuşmazlığı olan gebeliklerde özellikle doğum veya bazen düşükler sırasında annenin kanı ile bebeğin kanı karışabilir. Bu oluşursa annenin kanında, bebeğin Rh(+) faktörlerine veya daha az sıklıkla A ve B kan gruplarına karşı maddeler ortaya çıkar. Bu maddeler hastalıklar sırasında vücudumuzun salgıladığı maddelerle aynıdır ve bebeğin kan hücrelerini kısa sürede yok eder. Fakat annenin bağışıklık sisteminin bu yanıtı kısa süreli değildir, anne yaşadığı sürece bu yanıt kan hücreleri tarafından unutulmaz. Sonraki bir gebelikte bebeğin kan grubu anneden yine farklı ise bu sefer yanıt doğumdan önce bebek anne karnındayken başlayabilir. Annenin bağışıklık sisteminin bu yanıtı nedeniyle bebekte oluşabilecek aşırı kansızlık ve sarılık ağır hastalıklara örneğin zeka geriliğine neden olabilir. Kan uyuşmazlığı bu nedenle genellikle ilk gebelik sırasında çok nadiren görülebilir.

Kan Uyuşmazlığının Önlenmesi
Doğal olarak tıp bu konuda çaresiz değil ve kan uyuşmazlığı olan durumlarda doğumdan hemen sonra koruyucu aşının anneye yapılmasıyla sonraki gebeliklerde koruma sağlanır. Büyüklüğü 7 haftayı geçen her gebeliğin sonlanmasında da (örneğin kürtajlar ve düşükler) anneye bu aşı yapılmalıdır. Her gebelikte aşı yapılırsa annelerin %98 kadarında kan uyuşmazlığı etkili olarak engellenir. Bazen doktorunuz sizi riskli olarak görüyorsa yaklaşık 28 haftalık gebelik sırasında da size aşı yapılmasını sağlayabilir. Böylece kan uyuşmazlığı riski yüzde yüze yakın bir oranda azaltılabilir. Kan uyuşmazlığı aşısı aşırı pahalı veya tehlikeli olmasa da zamanımızdaki uygulamada eczanelerden sadece özel bir reçete ile verilir. Bu yüzden eczaneden kendinizin almanız olanaklı değil, bu konuda doktorunuzun yardımına başvurmalısınız. ABO kan grubu uyuşmazlığı belirtileri bebeklerde çok hafif görülür ve bu yüzden bu tip kan uyuşmazlığı için koruyucu aşı üretilmemektedir.

Aşı yaptırmayan annelerde özellikle 3-4 gebelikten sonra "etkilenmiş kan uyuşmazlığı" görülmeye başlar. Böyle oluşan bazı ağır durumlarda bebekler anne karnında kaybedilebilebilir veya kansızlık, sarılık, bebeğin vücudunda su toplanması gibi belirtiler oluşabilir. Etkilenmiş kan uyuşmazlığı olan durumlarda bebek doğduğu anda cildi çoğu zaman aşırı derecede sarıdır. Bu bebeklerin tedavisinde fototerapi (Işın tedavisi) veya kan değiştirilmesi yapılabilir. Fakat uzun süreli ağır sarılık durumları bebek beyninde ve diğer organlarında geri döndürülemeyen ağır zedelenmeler olabilir. Kan uyuşmazlığının böylece anne vücuduna bir kez yerleşmesinden sonra kesin tedavisi yoktur. Halk arasında çoğu gebelikte bebek kaybı için kan uyuşmazlığı suçlanır fakat etkilenmiş kan uyuşmazlığı yoksa bu hastalık bebeklerde bir sakatlık yapmaz veya düşük nedeni değildir.

Bu hastalık için koruyucu önlem almak yani her gebelik sonrasında aşı yapılması çok önemlidir. Kan uyuşmazlığı tipine göre belirtiler ve önleyici tedbirler farklıdır. ABO gruplarına ait uyuşmazlık daha hafif geçer fakat Rh uygunsuzluğu çok ağır hastalıklara neden olabilir. Doğum öncesi izlemeler sırasında her gebe kadının kan grubu doğumdan önce öğrenilmelidir. Rh negatif bulunan annelerin eşlerinin kan grupları da öğrenilerek kan uyuşmazlığı açısından önlem alınmalıdır. Günümüzde yapılan uygulama ile 28 haftalık gebelik sırasında ve daha önemlisi bebek kan grubu Rh pozitif olarak bulunursa doğumdan hemen sonra gerekli olan aşının anneye yapılmasıyla bu hastalık neredeyse tamamıyla önlenebilmektedir. Son olarak kan uyuşmazlığı olmasının evlilik için engelleyici bir durum olmadığını eklememiz gerekli.