YERİN ŞEKİLLENMESİ DÜNYANIN OLUŞUMU VE İÇYAPISI

YERİN ŞEKİLLENMESİ
DÜNYANIN OLUŞUMU VE İÇYAPISI
Yerküre, güneş sistemi oluştuğunda kızgın bir gaz kütlesi halindeydi. Zamanla kendi ekseni etrafında dönerek soğumuştur. Aynı zamanda geoit şeklini almıştır.
İnsanlar yeryüzünde meydana gelen olayları rahatlıklara görerek analiz edebildikleri halde yerin derinliklerine inemedikleri için yeterince bilgi sahibi değillerdir. Yerin derinlikleri hakkındaki mevcut bilgileri de:
-Deprem dalgalarından,
-Volkanizma sonucu çıkan maddelerden (lav ve taşlardan),
-Taşların farklı sıcaklık ve basınçta gösterdikleri reaksiyonların laboratuar ortamında incelemesiyle,
-Maden arama çalışmaları sırasında yapılan kazılardan almaktadırlar

Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi Dünya kalınlık, yoğunluk ve sıcaklıkları farklı, iç içe geçmiş çeşitli katmanlardan oluşmuştur.







1.Taşküre (Litosfer):
Mantonun üstünde yer alır. Yerkürenin en hafif ve en ince tabakasıdır. Ortalama kalınlığı 33 km'dir
Sial, yer kabuğunun en üst kısmını oluşturur. Kıtasal kabuk olarak da adlandırılır. Kalınlığı dağların bulunduğu yerlerde daha kalın, okyanus tabanına doğru giderek incelir, hatta kaybolur. Yoğunluğu 2,7–2,8 gr/cm3’dür.
Sima, yer kabuğun daha alt katıdır. Okyanusal kabuk olarak da adlandırılır. Sima tabakası okyanus ve kara altında süreklilik gösterir. Yoğunluğu 3 – 3,5 gr/cm3 arasında değişir.
2. Manto:
Yer kabuğunun hemen altından başlar ve 2900 km'lere kadar uzanır. Mantonun yoğunluğu 3,3-5,5 g/cm3 sıcaklığı 1900-3700 °C arasında değişir. Manto, yer hacminin % 80'ini oluşturur. Mantonun üst kesimi yüksek sıcaklık ve basınçtan dolayı plastiki özellik gösterir. Alt kesimleri ise sıvı halde bulunur. Bu nedenle mantoda sürekli olarak alçalıcı-yükselici hareketler görülür. Bu hareketler iç kuvvetlerin (orojenez, epirojenez, volkanizma ve deprem) enerji kaynağıdır.
3. Çekirdek:
Yerin en ağır ve en kalın bölümdür. 2900–6370 km'ler arasında uzanır. Ortalama yoğunluğu 10–13 gr/cm3 tür. Çekirdeğin, 5120–2900 km'ler arasındaki kısmına dış çekirdek, 6370–5120 km'ler arasındaki kısmına iç çekirdek denir. İç çekirdekte bulunan demir-nikel karışımı çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisiyle kristal haldedir. Dış çekirdekte ise bu karışım ergimiş haldedir.

KITALARIN SERÜVENİ (LEVHA TEKTONİĞİ)
Katı yer kabuğu tek bir parçadan oluşmaz. Kıtalar ve okyanusların altında yer alan farklı büyüklükteki yer kabuğu parçalarına levha adı verilir. Levhalar astenosfer adı verilen mantonun en üst kısmının üzerinde hareket etmektedir.

NOT: Levhaların bu hareketini sağlayan mantoda görülen konveksiyonel akıntılardır.