DENİZLERİMİZ
KARADENİZ
Tuzluluk oranı en az ( %015) olan denizimizdir. Bunda bol sulu birçok akarsu tarafından beslenmesi ve enlem etkili olmuştur.
Karadeniz'de 200 m. nin altındaki derinliklerde canlı yaşamı yoktur. Sebebi, zehirli gazlardır.
Her mevsim yağış aldığından deniz turizmi gelişmemiştir.
MARMARA DENİZİ
Ülkemizin iç denizidir.
Marmara Denizi’nde Karadeniz’in suları üst akıntı, Akdeniz’in suları ise alt akıntı oluşturur. Sebepleri,
tuzluluk ve seviye farkıdır.
Turizm, balıkçılık, ulaşım gibi tüm ekonomik faaliyetler açısından büyük önem taşır.
Ülkemizin en önemli limanlarından olan İstanbul Limanı bu denizde yer alır.
EGE DENİZİ
Anadolu Yarımadası ile Yunanistan Yarımadası arasında yer alır. Ege Denizi’ne “Adalar Denizi” de
denilmektedir.
Dördüncü zamanda Egeid karasının çökmesiyle oluşmuştur.
Kıyılarının girintili çıkıntılı olması ülkemizin en uzun kıyılarının Ege’de olmasına yol açmıştır.
Ülkemizin en büyük ihracat limanı olan İzmir Limanı burada yer alır.
Ege Denizi turizm açısından ülkemiz ekonomisinde önemli rol oynar.
AKDENİZ
Süveyş Kanalı ile Kızıldeniz’e ve Cebelitarık Boğazı ile Atlas Okyanusu’na açılır.
Akdeniz önemli bir ticaret yoludur.
Bakü -Tiflis - Ceyhan boru hattının Akdeniz’e uzanması Türkiye açısından büyük önem taşımaktadır.
Tuzluluk oranı (%0 39) en fazla olan denizimizdir.
Deniz suyu sıcaklığının fazla olması ve yaz mevsiminin de uzun sürmesinden dolayı deniz turizmi çok
gelişmiştir.
Başta Mersin Limanı olmak üzere İskenderun ve Antalya limaları ile deniz ulaşımına katkı sağlar.
AKARSULAR
AKARSU HAVZASI
Bir akarsuyun, sularını topladığı alandır.
Türkiye akarsularının havzası genelde dardır. Sebebi; yer şekillerinin engebeli olmasıdır.
Sularını denizlere kadar ulaştırabilen akarsular açık havzayı, ulaştıramayanlar kapalı havzayı oluşturur.
Kapalı havzaların oluşmasında; yer şekilleri ve iklim etkilidir.
Başlıca Kapalı Havzalarımız
Ø Konya-Tuz Gölü kapalı havzası
Ø Göller Bölgesi kapalı havzası
Ø Van Gölü kapalı havzası
Ø Hazar Gölü kapalı havzası (Aras ve Kura nehirleri döküldükleri Hazar Gölü’nde kapalı havza oluşturmuştur.
Açık Havzalar
Karadeniz’e Dökülen Akarsular
Ø Çoruh
Ø Yeşilırmak
Ø Kızılırmak (En uzun akarsuyumuz)
Ø Bartın Çayı (Ulaşım yapılabilen tek akarsuyumuz)
Ø Filyos (Yenice)
Ø Sakarya
Marmara Denizi’ne Dökülen Akarsular
Ø Susurluk
Ø Gönen
Ege Denizi’ne Dökülen Akarsular
Ø Meriç (Yunanistan sınırını oluşturur)
Ø Bakırçay
Ø Gediz
Ø K. ve B. Menderes
Akdeniz’e Dökülen Akarsular
Ø Dalaman
Ø Eşen Çayı
Ø Aksu
Ø Köprü Çayı
Ø Manavgat (en düzenli rejimli akarsuyumuz)
Ø Göksu
Ø Seyhan
Ø Ceyhan
Ø Asi
Türkiye’den Doğup Başka Ülkeden Dökülen Akarsular
Ø Çoruh
Ø Aras
Ø Kura
Ø Fırat
Ø Dicle
Başka Ülkeden Doğup Türkiye’den Dökülen Akarsular
Ø Meriç
Ø Asi
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ
Akarsu havzalarını birbirinden ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir. Genellikle dağların en üst kısmından geçer. Türkiye –İran sınırı su bölümü çizgisini takip eder.
AKIM (DEBİ)
Akarsu yatağının herhangi bir kesitinden 1 sn de geçen su miktarıdır.
Akarsularımızın akımları genelde düşüktür. Sebepleri; havzalarının dar ve yağışların az olmasıdır. Akımı en yüksek akarsuyumuz Fırat’tır.
AKARSU REJİMİ
Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe akarsu rejimi denir.
Etkili Faktörler
Ø Yağış rejimi (en fazla etkili )
Ø Yağış türü ( Kar veya yağmur)
Ø Havzanın genişliği
Ø Kaynaklar
BESLENME KAYNAKLARINA GÖRE AKARSULAR
1.YAĞMUR SULARIYLA BESLENEN AKARSULAR
Yağışların genellikle yağmur şeklinde düştüğü Akdeniz iklim bölgelerinde görülür. Ör: Bakırçay, Gediz, K ve B.Menderes
2.KAR VE BUZ REJİMLİ AKARSULAR
Kaynağını , yüksek dağ alanlarından alan akarsulardır.
Akım, karların eridiği sıcak aylarda yükselir. Ülkemizde Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu’da böyle akarsular vardır. Ör; Aras, Kura, Karasu, Murat nehirleri.
3. KARMA REJİMLİ AKARSULAR
Sularını farklı iklim bölgelerinden toplayan akarsulardır.
Bu akarsularda yıl içinde birden fazla akım yükselmesi olabilir.
Yurdumuzun büyük akarsuları genelde karma rejimlidir. Başlıcaları Fırat, Dicle, Sakarya, Kızılırmak, Yeşilırmak, Seyhan ve Ceyhan’dır
4.KAYNAK SULARIYLA BESLENEN AKARSULAR
Ülkemizde özellikle karstik arazinin yaygın olarak bulunduğu alanlarda görülen akarsular bu tip rejime sahiptir.
Genellikle düzenli akıma sahiptir. Örnek: Manavgat Çayı gür karstik kaynaklarla beslendiği için Akdeniz’deki diğer akarsulara göre daha düzenli akıma sahiptir.
5. SEL REJİMLİ AKARSULAR
Çok kısa bir süre içinde birden bire kabararak coşkun bir şekilde akan , daha sonra kuruyacak duruma gelen akarsulara sel rejimli akarsular denir.
Sel rejimli akarsular en fazla İç Anadolu Bölgesi’nde görülür.
6. GÖLDEN BESLENEN AKARSULAR
Göllerdeki fazla sular yağışlı dönemlerde bir başka akarsuya veya göle ulaşır.
Ör; Manyas ile Ulubat göllerinden çıkan sular Susurluk Çayı’na katılır.
TÜRKİYE AKARSULARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
Ø Yatak eğimleri fazladır.
Bunun sonucunda;
ü Akış hızları
ü Aşındırma gücü
ü Enerji potansiyelleri fazladır.
Hidroelektrik enerji potansiyeli en yüksek olan bölgemiz Doğu Anadolu, en az olan bölgemiz ise Marmara'dır.
Ø Rejimleri düzensizdir.
Ø Akımları genelde düşüktür.
Ø Denge profiline kavuşmamışlardır. Sebebi, bugünkü yer şekillerimizin yakın jeolojik dönemde oluşmuş olmasıdır.
Ø Ulaşıma elverişli değillerdir.
Ø Akarsularımızdan daha çok enerji üretiminde, içme ve sulama suyu elde edilmesinde yaralanmaktadır.
Ø Ayrıca balıkçılık ve turizmde de yararlanmaktayız. Akarsularda yapılan en önemli turizm faaliyeti raftingdir.
NOT: Denge Profili: Akarsuların yatağını deniz seviyesine kadar aşındırmasıyla oluşan iç bükey eğridir. Denge profiline en uzak akarsular Doğu Anadolu’da, en yakın olanlar Marmara Bölgesi’ndedir.
YER ALTI SULARI
Yer altı suları, yağmur ve kar sularının geçirimli tabakalardan süzülerek geçirimsiz tabaka üzerindeki boşluklarda birikmesiyle oluşur.
Yer altı sularının biriktiği ortama akifer denir.
YER ALTI SULARININ BESLENMESİNDE ETKİLİ FAKTÖRLER
Ø Yağış miktarı,
Ø Yağış türü
Ø Arazinin eğimi
Ø Zeminin geçirimliliği : Alüvyal ve karstik alanlarda geçirimlilik fazladır.
Ø Bitki örtüsü: Yüzeysel akımı engellediği için
KAYNAKLAR
Yer altı suyunun yeryüzüne çıktığı yere kaynak denir..
A. SOĞUK SU KAYNAKLARI
Sularını yağışlarla yer yüzünden alan kaynaklardır.
Akımları ve sularının sıcaklığı yıl boyunca değişir.
1.YAMAÇ( Vadi) KAYNAĞI
Vadi yamaçlarının yer altı suyunun bulunduğu tabakayı kestiği yerlerde, yüzeye çıkan suların oluşturduğu kaynaklardır.
2. KARSTİK KAYNAK (Voklüz)
ü Kalkerli arazilerde yer yüzüne çıkan kaynaklardır.
ü Suları bol miktarda kireç içerir.
ü Ülkemizde en fazla Toros Dağları'nda görülür.
3.ARTEZYEN KAYNAĞI
Geçirimsiz tabakalar arasına sıkışmış olan yer altı sularının açılan sondajla yeryüzüne çıkmasıyla oluşan kaynaklardır.
Basınçlı olduğu için yüzeye ilk çıktığında fışkırır.
Ergene Havzası, Konya, Çukurova, Kayseri, Muş, Erzurum, Eskişehir ve Kıyı Ege Ovaları’nda bu tür kaynaklar vardır.
B. SICAK SU KAYNAKLARI
Sularını yerin derinliklerinden alan kaynaklardır.
Akımları ve sıcaklıkları yıl boyunca aynıdır.
Madensel tuz ve mineral bakımından zengindir.
Suları sıcak veya ılıktır.
1.FAY KAYNAĞI
Kırıklı yapının bulunduğu yerlerde fay hattı boyunca yeryüzüne çıkan kaynaklardır.
Fay kaynaklarına kaplıca, ılıca ve çermik gibi isimler verilir.
Kullanım Alanları;
Ø Termal turizm
Ø Konutların ve seraların ısıtılması
Ø Enerji üretimi
Türkiye fay kaynakları bakımından zengindir. Bu durumun sebebi, kırıklı yapının yaygın olmasıdır.
Türkiye’de jeotermal kökenli elektrik enerjisi üretimi Denizli-Sarayköy ve Aydın-Germencik ve Sultanhisar’da yapılmaktadır.
2.GAYZER KAYNAĞI
Etkin haldeki volkan dağlarından değişik aralıklarla püskürerek çıkan kaynaklardır.
Japonya, Yeni Zelanda, Endonezya, İtalya gibi ülkelerde bu tür kaynaklara yaygın olarak rastlanır.
Ülkemizde bu tür kaynaklar görülmez.
TÜRKİYE’NİN GÖLLERİ
Göllerin Fiziksel ve Kimyasal Özelliğinde Etkili Faktörler
ü Gölün gideğeninin olup olmaması
Göl sularını deniz ve okyanuslara ulaştıran akarsulara gideğen (göl ayağı) denir. Gideğeni olan göllerin suları tatlı olur.
ü Göl çanağını oluşturan kayaların özelliği
Gideğeni olmayan göllerden karstik arazidekiler acı, volkanik arazilerdeki sodalıdır.
ü İklim
Nemli iklim bölgelerinde göllerin akarsu ve yağmur sularıyla beslenmesi fazladır. Bu sebeple buralardaki göller tatlı su gölleri şeklindedir.
ü Gölün büyüklüğü ve derinliği
A.DOĞAL ÇANAK GÖLLERİ
1.Tektonik Göller
Ø Manyas (Kuş Gölü), Ulubat, İznik, Sapanca
Ø Burdur, Acıgöl (Denizli)
Ø Beyşehir, Akşehir, Eber, Ilgın (Çavuşçu) ,Tuz Gölü
Ø Hazar Gölü (Elazığ), Aktaş
NOT: Yıl içinde seviye değişimi en fazla olan göl Tuz Gölü’dür.
Tuz Gölü’nin alanında meydana gelen küçülme sebebiyle artık ikinci büyük göl Beyşehir Gölü’dür. Beyşehir Gölü aynı zamanda en büyük tatlı su gölümüzdür.
2.Karstik Göller
Ø Salda (Türkiye’nin Maldivler’i)
Ø Kestel,
Ø Suğla,
Ø Kızören
3.Volkanik Göller
Ø Bitlis’teki Nemrut Gölü,
Ø Isparta’daki Gölcük,
Ø Nevşehir’deki Acıgöl,
Ø Konya Karapınar’daki Meke
4. Buzul (Sirk) Gölleri
Buzul aşındırması sonucu oluşan çukurluklarda kar ve buzların erimesi ile oluşan göllerdir.
Yurdumuzda Uludağ, Doğu Karadeniz Dağları’nda, Doğu Anadolu Dağları’nda, Toros Dağları’nda ve Erciyes Dağı’nda görülebilir.
En büyük buzul gölü Hakkari Cilo Dağı’nda (Gelyana Gölü) yer alır.
B. DOĞAL SET GÖLLERİ
1.Alüvyal Set
Marmara , Köyceğiz, Bafa (Çamiçi), Eymir ve Mogan
2.heyelan Set
Tortum (Erzurum), Sera, Uzungöl (Trabzon), Abant ve Yedigöller (Bolu)
3.Volkanik Set
Ercek, Nazik, Haçlı , Balık ve Çıldır
4.Kıyı Set (lagün)
Büyük ve Küçük Çekmece Gölleri ile Terkos (Durusu) İstanbul'da, Akyatan G. (Çukurova deltasında),
KARMA OLUŞUMLU GÖLLER
Göller yöresinde yer alan Eğirdir ve Kovada göllerinin oluşumunda tektonik ve karstik olaylar etkili olmuştur.
Van Gölü’nün oluşumunda ise tektonik ve volkanik olaylar birlikte etkili olmuştur.
C.YAPAY SET (BARAJ) GÖLLERİ
BARAJLARIN YAPILIŞ AMAÇLARI
Ø Enerji üretmek
Ø İçme ve sulama suyu sağlamak
Ø Akarsu taşkınlarından korunmak
Ø Balıkçılık
Ø Nehir yataklarını değiştirmek
Ø Yapay göller oluşturmak
GÖLLERDEN YARARLANMA
Ø Su ürünleri elde etme
Ø Enerji üretimi (Çıldır, Tortum, Hazar ve Kovada göllerinden)
Ø Taşımacılık (Van Gölü)
Ø İçme ve sulama suyu elde etme
Ø Tuz ve soda üretimi
Ø Su sporları
Kayıtlar
0 Comments:
Yorum Gönder