Fiziksel Çözünme Ayrışma Nedir?

 Fiziksel ayrışma

Kayaçlardaki fiziksel ayrışma (ufalanma) suyun mekanik etkisi (don), ani sıcaklık değişimleri ve kimyasal çözünmenin mekanik etkisi gibi olaylarla oluşur.

 Suyun mekanik etkisi donma-çözünme yoluyla gerçekleşir. Kayaç yüzeyinde ilksel olarak bulunan çatlak sistemlerine giren suların donarak hacim genişlemesi yoluyla yarattığı basınçlar kayacın parçalanmasına ve ufalanmasına neden olur. Bu süreç gerilim direnci düşük ve gözenenekliliği fazla olan kayaçlar ile donma-çözünmenin yaygın olduğu iklim kuşaklarında etkilidir. Isı farklılaşmasından kaynaklanan fiziksel ufalanma daha çok günlük ısı farklarının çok yüksek olduğu yörelerde gerçekleşir. Ani sıcaklık artış ve düşüşleri kayaç yüzeyindeki bölümlerde mineraller arasındaki bağlayıcılığı azaltarak ufalanmaya yol açar.

Read More

Ayrışma / Günlenme / Çözünme

Ayrışma, yerkabuğunu oluşturan kayaçlarda yüzey ve yüzeye yakın kesimlerde yer değiştirmeye uğramadan, mekanik ve kimyasal süreçlerle meydana 

gelen nitelik değişimleri olarak tanımlanır. Kayaçlardaki ayrışma, çeşitli fiziksel etkiler altında gelişebileceği gibi mineraller arasındaki bağlayıcının kimyasal süreçlerle bozularak ortadan kalkması sonucu da oluşabilir. Bu nedenle ayrışma kimyasal ve fiziksel süreçler olmak üzere iki kategoride gerçekleşir. Bu iki ayrışma süreci çoğunlukla birlikte etkir veya birbirine ortam hazırlar. Hava bileşiminde yer alan gazlar, su, sıcaklık, canlı ve organik maddeler ayrışma sürecinin başlıca etkenleridir.

1. Fiziksel ayrışma

Kayaçlardaki fiziksel ayrışma (ufalanma) suyun mekanik etkisi (don), ani sıcaklık değişimleri ve kimyasal çözünmenin mekanik etkisi gibi olaylarla oluşur. Suyun mekanik etkisi donma-çözünme yoluyla gerçekleşir. Kayaç yüzeyinde ilksel olarak bulunan çatlak sistemlerine giren suların donarak hacim genişlemesi yoluyla yarattığı basınçlar kayacın parçalanmasına ve ufalanmasına neden olur. Bu süreç gerilim direnci düşük ve gözenenekliliği fazla olan kayaçlar ile donma-çözünmenin yaygın olduğu iklim kuşaklarında etkilidir. Isı farklılaşmasından kaynaklanan fiziksel ufalanma daha çok günlük ısı farklarının çok yüksek olduğu yörelerde gerçekleşir. Ani sıcaklık artış ve düşüşleri kayaç yüzeyindeki bölümlerde mineraller arasındaki bağlayıcılığı azaltarak ufalanmaya yol açar.

2. Kimyasal çözünme

Kayaçların kimyasal yollarla ayrışması oksidasyon, karbonasyon, hidroliz, hidratasyon vb. yoluyla gerçekleşir. Oksidasyon; kayaç bileşiminde yer alan minerallerin oksijenle birleşmesi sonucu meydana gelen kimyasal değişimdir. Çoğunlukla demir mineralleri içeren kayaç yüzeylerinde gerçekleşir ve oluşumunda suyun etkisi büyüktür. Örnek; limonit. Karbonasyon; karbondioksitin
kayaç mineralleri üzerinde yol açtığı kimyasal değişimdir. Genellikle su içerisinde erimiş hali (karbonik asit) ile kayaç yapısını etkiler. Sudaki oranı sıcaklık ile ters orantılıdır. Karbonatlı çözeltilerin kimyasal yollarla çözünmesinde (karstlaşma) başlıca rolü oynar. Hidroliz; kayaç yapısında suyun etkisiyle meydana gelen reaksiyon ve kimyasal değişmelerdir. Bu değişime suyun H+ ve OH- iyonları ile kayaç bileşimindeki element ve iyonlar arasındaki reaksiyon neden olur. Yeryüzünde en yaygın kimyasal ayrışma sürecidir. Silikatlı kayaçların ayrışmasında başlıca etkendir. Örneğin ortoklazın hidrolizi sonucunda kil minerali olan kaolinit oluşur. Hidratasyon ise minerallerin yapısına su moleküllerinin katılması ile meydana gelen kimyasal değişimdir ve genellikle mineral hacminde büyümeye yol açar. Örneğin hematit limonite, anhidrit jips’e dönüşür. Kimyasal süreçlerin ayrışmadaki rolü ve etkinliği, kayaç yapısı ve su durumuna göre değişir. Örneğin karbonatlı kayaçlarda karbonasyon, bazı kil türlerinde hidratasyon, granitlerde ise hemen hemen tüm süreçler etkindir.

Read More

Kimyasal Çözünme nedir?

Kimyasal çözünme

Kayaçların kimyasal yollarla ayrışması oksidasyon, karbonasyon, hidroliz, hidratasyon vb. yoluyla gerçekleşir. Oksidasyon;

 kayaç bileşiminde yer alan minerallerin oksijenle birleşmesi sonucu meydana gelen kimyasal değişimdir. Çoğunlukla demir mineralleri içeren kayaç yüzeylerinde gerçekleşir ve oluşumunda suyun etkisi büyüktür. Örnek; limonit. Karbonasyon; karbondioksitin
kayaç mineralleri üzerinde yol açtığı kimyasal değişimdir. Genellikle su içerisinde erimiş hali (karbonik asit) ile kayaç yapısını etkiler. Sudaki oranı sıcaklık ile ters orantılıdır. Karbonatlı çözeltilerin kimyasal yollarla çözünmesinde (karstlaşma) başlıca rolü oynar. Hidroliz; kayaç yapısında suyun etkisiyle meydana gelen reaksiyon ve kimyasal değişmelerdir. Bu değişime suyun H+ ve OH- iyonları ile kayaç bileşimindeki element ve iyonlar arasındaki reaksiyon neden olur. Yeryüzünde en yaygın kimyasal ayrışma sürecidir. Silikatlı kayaçların ayrışmasında başlıca etkendir. Örneğin ortoklazın hidrolizi sonucunda kil minerali olan kaolinit oluşur. Hidratasyon ise minerallerin yapısına su moleküllerinin katılması ile meydana gelen kimyasal değişimdir ve genellikle mineral hacminde büyümeye yol açar. Örneğin hematit limonite, anhidrit jips’e dönüşür. Kimyasal süreçlerin ayrışmadaki rolü ve etkinliği, kayaç yapısı ve su durumuna göre değişir. Örneğin karbonatlı kayaçlarda karbonasyon, bazı kil türlerinde hidratasyon, granitlerde ise hemen hemen tüm süreçler etkindir.

Read More

Çekirdekteki Manyetik Alan Ölçüldü

Berkeley Üniversitesi’nden bir fizikçi, Dünya’nın çekirdeğindeki manyetik alanının kuvvetini ilk defa ölçmeyi başardı.

Dünyanın 2900 km derinliğinde manyetik alanın kuvvetinin, manyetik alan ölçü birimi Gauss’a göre 25 değerine sahip olduğu ortaya çıktı. Bu da yüzeydeki kuvvetin 50 katı olduğu anlamına geliyor. Çalışmayı yayınlayan Prof. Bruce A. Buffett bu son bulgunun, çekirdekteki zayıf manyetik kuvvet olasılığı üzerine görüşleri bertaraf ettiğini söylüyor.

Dış çekirdekteki böylesi güçlü bir manyetik alanın varlığı büyük bir ısı yayımına ve doğal olarak ta üretimine işaret ediyor. Isının kaynağınıysa, gezegenin sıcak ve eriyik halde bulunduğu 4 milyar yıl önceki halinden kalanlar, sıvı çekirdeğe gömülen ağır elementlerin yaydığı çekimsel enerji ve potasyum, uranyum ve toryum gibi uzun ömürlü elementlerin radyoaktif bozunumu oluşturuyor. Örneğin 5 Gauss gibi zayıf bir alandan bahsedersek radyoaktif bozunumca sağlanan ısının oldukça düşük olduğundan ve tersi şekilde 100 Gauss gibi kuvvetli bir manyetik alan söz konusu olduğunda da radyoaktif bozunumun ısıya büyük bir katkısı olduğundan bahsedebiliyoruz.

Dünya’nın manyetik alanı, gezegenin demir/nikel çekirdeğinin dış taraftaki üçte ikilik bölüm tarafından meydana getirildiği biliniyor. Bu 2250 km’lik kalın tabaka sıvı haldeyken, yaklaşık olarak Ay’ın büyüklüğüne eşit olan 1200 km’lik iç tabaka ise donmuş bir demir ve nikel topu meydana getiriyor. Çekirdeği sıcak bir manto tabakası ile dış kabuk sarıyor.

Read More

Dış Kuvvetler Çalışma Kâğıdı (PDF)

Dış kuvvetler tarafından oluşturulan yer şekilleri tablo olarak listelenmiş ve görsellerle zenginleştirilmiş. A4 boyutunda çift taraflı çıktı alıp öğrencilerinize dağıtabilirsiniz.

 Kaynak: Çalışma kağıdı “Türkiye Coğrafya Öğretmenleri Birliği” mail grubundan alınmıştır.

PDF ÇALIŞMA KAĞIDI

Çalışma Kağıdı Görüntü

Sosyal ağlardan takip ederek güncellemelerden haberdar olabilirsiniz

            

Read More