İKLİM ELEMANLARI SICAKLIK NEM VE YAĞIŞ BASINÇ VE RÜZGARLAR
İKLİM ELEMANLARI
1) Sıcaklık 2) Basınç 3) Rüzgarlar 4) Nem 5) Yağış
İklim elemanlarından sadece birinin bilinmesi ile bir bölgenin iklimi hakkında fikir yürütülemez.
SICAKLIK
Yerin ve atmosferin ısı kaynağı güneştir.Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için alt katları sıcak üst katları soğuktur.Yükseldikçe sıcaklık her 200 metrede 1 derece azalır.
Sıcaklık iklim elemanları içinde en fazla etkiye sahiptir.
*İklim elemanlarını kontrol eder, dağılış ve etkinliklerini kontrol eden elemandır.
*Yeryüzünün ve atmosferin ısınmasında magmanın etkisi yoktur.
Sıcaklık Terselmesi (Inversion)
Kışın soğuk ve durgun havalarda soğuk hava çökerek zemine yerleşir. Sıcak hava da onun üzerinde yükselir. Böylece yükseldikçe sıcaklık azalacağı yerde artar . Buna denir. Bu olay kışın şehirlerde hava kirliliğini daha da artırır.
SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİ EDEN FAKTÖRLER
1) Güneşe Bağlı Faktörler; Yeryüzüne güneşten gelen enerji solar konstant ile belirlenir.Atmosferin üst sınırında 1 cm kareye dakikada gelen kalori miktarına solar konstant yani güneş sabitesi denir.
Güneş sabitesi dünyanın güneşe yaklaşıp uzaklaşmasıyla değişir.Dünya güneşe en yakın olduğu 30 Ocak günü güneş sabitesi artar, en uzak olduğu 4 Temmuz tarihinde güneş sabitesi azalır.
Dünya güneşten gelen enerjiden tam olarak yararlanamaz.Bu enerjinin %33'ü bulutlardan ve atmosferden uzaya geri yansır.Buna albedo denir, geri kalan enerji ise yer atmosferinin ısıtılmasına ve aydınlatılmasına yarar.
2) Dünyanın Şekli( enlem etkisi ): Güneş ışınlarının geliş açısı enleme göre değişir.Ekvator çevresine dik ve dike yakın açıyla, kutuplar çevresine eğik açıyla gelir. Bu nedenle ekvatordan kutuplara doğru sıcaklık azalır.Bu nedenle;
Ekvator çevresinden gelen rüzgarlar sıcaklığı artırırken , kutup bölgesinden gelenler sıcaklığı düşürür.
Kutuplara yakın yerden gelen okyanus akıntıları soğuk iken, Ekvatora yakın yerden gelenler sıcak su akıntısı şeklindedir.
Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır.
Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
Bitki örtüsü aralıksız kuşaklar oluşturur.
3)Dünya’nın Günlük Hareketleri:Güneş ışınlarının düşme açısı günün saatine göre değişir.Sabah ve akşam saatlerinde ışınlar yatık düşer ve atmosferde daha uzun yol (tutulma fazla) geçerek gelirler.Bu yüzden bu saatlerde sıcaklık azdır.Öğle saatlerinde ışınlar dik düşer ve atmosferde daha kısa yol izleyerek gelir sıcaklık yüksektir.Ancak en yüksek sıcaklık Güneş ışınlarının en dik geldiği 12’de ölçülmez.En yüksek sıcaklık enerji birikiminin en yüksek olduğu öğleden sonra (13 – 14) ölçülür.
En düşük sıcaklıkta sıcaklık kaybının en fazla olduğu an ise Güneş’in doğuş anıdır (05-06).Çünkü gün boyunca ısınan yeryüzü gece boyunca sıcaklık kaybeder.
4)Dünya’nın Yıllık Hareketi Ve Eksen Eğikliği:Yer ekseninin sağa doğru 23 derece 27 dakika eğik olması Dünya’nın Güneş’e karşı konumunun değişmesine neden olur.Bu nedenle Güneş ışınları 21 Haziran’da K.Y.K , 21 Aralık’ ta G.Y.K dik düşer.Dolayısıyla yarım kürelerde farklı mevsimler ve farklı sıcaklıklar görülür.
Ayrıca sıcaklık gecikmesinden dolayı K.Y.K’da en sıcak aylar karalarda Temmuz Ağustos,denizlerde eylüldür. G.Y.K’ den sıcak aylar karalarda Ocak ve Şubat’tır,Denzlerde mart ayıdır.
5)Yükseltinin Etkisi: Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için alt katları sıcak, üst katları soğuktur.Yükseldikçe sıcaklık 200m’de 1c derece azalır.Çünkü yükseldikçe nem ve yoğunluk azalmaktadır.Ayrıca yerler alçak yerlere oranla gündüz daha fazla ısınır.
YÜKSELTİ ARTTIKÇA NEDEN
Sıcaklık azalır. Troposfer yerden ışıma yoluyla ısındığı için
Yerçekimi azalır Yerin merkezinden uzaklaştığı için
Atmosfer kalınlığı ve yoğunluğu azalır. Gazlar yerçekiminin etkisi ile zeminden toplanır
Nem azalır. Nem ağır olduğu için zeminde toplanır
Basınç azalır. Atmosfer kalınlığı ve yoğunluğu azaldığı için
Mekanik çözülme artar. Sıcaklık farkı arttığı için
Sıcaklık farkı artar
Bitki türü azalır Gazların yoğunluğu ve nem azaldığı için
Sıcaklık ve nem oranın azalması
6)Atmosfer’in Nem Derecesi: Havadaki nem ısınmayı ve soğumayı azaltır.Günlük sıcaklık farkının fazla olmasının önler.Nemin fazla olduğu bölgelerde ısınma ve soğuma yavaş, az olduğu bölgelerde hızlı olarak gerçekleşir.Kışın bulutsuz günlerde hava çok soğuk olur.
-- Bulutlu günlerde sıcaklık farkları azalır.
--- Nemli hava, kuru havaya göre geç ısınır ve geç soğur.
Denizellik Ve Karasallık : Bir bölgenin denize yakın ya da uzak olması (deniz etkisinden faydalanma oranı) iklimini etkiler. Denizler geç ısınıp geç soğur. Çünkü, ısı iletkenlikleri zayıftır. Böylece deniz etkisi altında bulunan (denize yakın) yerlerde de hava geç ısınıp, geç soğur. Bir başka etkisi ise denizden esen rüzgarların kışın iiıtıcı, yszın serinletici etki yapmasıdır.
Ilıman şartlar etkili oiur. Oysa deniz etkisinden uzak yerlerde hava çabuk ısınır. çabuk soğur. Çünkü havadaki (atmosferdeki) nam oranı (atmosfer yoğunluğu) düşüktür.
Denizellik ve Karasallığı Belirleyen Özellikler
1. Hava çabuk ısınıp, çabuk soğuyorsa karasal, geç ısınıp geç soğuyorsa denizel
iklim şartları etkilidir.
2. Kış erken geliyor uzun sürüyorsa karasal, geç gelip kısa sürüyorsa denizellik
etkilidir.
3. Yaz ve kış arasındaki sıcaklık farkı fazlaysa karasal, azsa denizellik etkilidir.
(Karasal ve denizel ortamlar arasında sıcaklık farkı yazın en az, kışın en faz¬
ladır.)
4. Yıllık sıcaklık farkı fazlaysa karasal, azsa denizeldir.
5. Atmosferdeki nem oranı fazla ise denizel, az ise karasal'dır.
6. Yıl içindeki yağışlar yaz ve ilkbaharda toplanıyorsa karasaldır.
7. Yıllık ortalama yağış 500 mm kadarsa karasal, 500 mm fazla ise denizeldir.
8. Bitki örtüsünce zengin ise denizel, fakirse karasaldır.
9. Bitkiler geniş yapraklı ve her mevsim yeşil kalabiliyorsa denizel, iğne yapraklı
ve bodur ise karasal'dır.
10. Sıcaklık eksi değerlere iniyorsa karasal, eksi değerlere inmiyorsa denizeldir.
7)Bakı Ve Eğim: Eğimin fazla olduğu yerler Güneş ışınlarını daha dik alırken eğimin az olduğu yerler Güneş ışınlarını daha eğik alır. Böylelikle eğimin fazla olduğu yerler fazla ısınırken, eğimin az olduğu yerler az ısınır.
Cisimlerin Güneş’e göre olan durumlarına bakı denir.Güneş’e dönük olan yamaçlar daha çok ısınır.K.Y.K’da güney yamaçlar;G.Y.K’de kuzey yamaçlar daha fazla ısınır.
Güneşe dönük yamaçlarda;
1. Güneşlenme süresi daha uzun
2. Sıcaklık daha fazla
3. Aynı tür bitkilerin olgunlaşma süresi daha kısa
4. Ormanın (ağacın) yetişme sınırı daha yüksek
5. Karların erime süresi daha erkendir.
6.Daima (toktogon) kar sınırı yüksektir
8)Kara Ve Denizlerin Etkisi: Karalar denizlere göre daha çabuk ve daha çok ısınırlar ve soğurlar.Denizler ise geç ısınıp geç soğurlar.Bundan dolayı karalarda yazın sıcaklık çok yüksek, kışında çok düşüktür.
Bu durumun nedenleri; kara ve denizin özgül ısı farklılığı,karaların sabit denizlerin hareketli olmaları,kara ve deniz üzerindeki nemin farklı olması ve ışınların karalarda 1 metreye,denizlerde 200 metreye kadar ulaşmasıdır.
Kara ve denizlerin farklı ısınmasının sonuçları:
Denizler geç ısınıp geç soğur,karalar erken ısınıp erken soğur.Bu yüzden karalarda sıcaklık +70, -70 arasında oynarken, denizlerde2,+34 arasında oynar
Karalarda en soğuk ay Ocak iken denizlerde Şubat ayıdır.Karalarda
en sıcak ay Temmuz-Ağustos iken denizlerde eylül ayıdır.
Kara ve deniz meltemleri meydana gelir.
Denizler karalara göre kışın ılık,yazın serin olduğundan denizlerden gelen rüzgarlar kışın ılık yazın serindir.
Kuzey yarımküre Güney yarımküreden –2 derece daha sıcaktır.
Kuzey yarımküre’deki sıcak kuşak Güney yarımküreden daha geniştir.
9)Deniz Akıntıları: Ekvator’dan kutuplara giden akıntılar sıcaklığı arttırırken,kutuplardan gelenler sıcaklığı azaltırlar.Akıntılar sayesinde kıtaların 50,70 derece enlemleri arasındaki batı kıyıları doğu kıyılarından sıcaktır.Akıntılar sıcaklık kuşaklarının genişliğini etkilediği için sıcaklık kuşaklarının genişliği enleme uymaz.
Termik Ekvatorun yer Ekvator'undan sapmalar göstermesinin nedenlerinden biri okyanus akıntılarıdır.
Sıcaksu akıntıları: Soğuksu akıntıları:
-- Gulfstream -- Labrada
-- Alaska Kaliforniya
- Brezilya -- Humbolt
-- Kroşiva -- Benguela
-- Oyoşivo
60° Kuzey enleminin Ocak ayı or¬talama sıcaklığı -16°C iken, Kuzeybatı Avrupa kıyılarının Ocak ayı ortalama sıcaklığı +2, +3 °C dir. Bunun nedeni Golf—setream sıcak su akıntısıdır. Aynı enlemdeki Kanada'nın doğu kıyılarının Ocak ayı ortalaması -20°C, -25 °C dir. Bunun nedeni labrador soğuk su, akıntısıdır.
10) Rüzgarın Etkisi: Rüzgarlar geldikleri yerin sıcaklıklarını ulaştıkları yerlere taşırlar.Enlem faktöründen dolayı K.Y.K’ de güneyden esen, G.Y.K’ de ise kuzeyden esen rüzgarlar hava sıcaklığını yükseltir.Denizden karaya esen rüzgarlar ise yazın serinletici,kışın ılıtıcı rol oynar.
11)Bitki Örtüsünün Etkisi:Ormanlar yazın serin,kışın ılık olur.Çünkü orman toprağın nemini korur.Böylece ormanlık alanlarda günlük sıcaklık farkı az,çıplak alanlarda ise çok olur.
Yeryüzünde sıcaklığın dağılışı:Yeryüzünde sıcaklık her yerde aynı değildir.Bunda daha çok enlem,kara ve denizlerin dağılışı ve yükseltinin etkisi vardır.Yeryüzünde Güneş ışınlarının düşme açısına bağlı olarak matematik iklim kuşakları oluşmuştur.Sıcaklık kuşakları ise kara deniz dağılışı,okyanus akıntıları,yükselti,nemlilik gibi diğer etmenlerin etkisiyle oluşmuştur.K.Y.K’de ılıman ve sıcak kuşağın daha geniş yer kaplaması karaların fazla yer kaplamasındandır.
A) Sıcak Kuşak : Sıcaklık ortalaması 20 derecenin üstündedir.Sıcaklık farkı azdır. (eko car 1-2 derece) sıcaklık geçilmesi görülmez.
B) Ilıman Kuşak : Yıllık sıcaklık ortalaması 20-10 derece arasındadır.Karaların batı kesimlerinde yıllık sıcaklık farkı az,iç kesimlerinde ise fazladır.
C) Soğuk Kuşak : En yüksek sıcaklık ortalaması 10 derecenin altındadır.
İZOTERM HARİTALARI
Sıcaklığın Dünya üzerinde dağılışını gösteren haritalara denir.İzotermler aynı sıcaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilir.Bunlara eş sıcaklık eğrileri denir.İzoterm haritaları gerçek izoterm ve indirgenmiş izoterm haritaları olarak iki şekilde çizilir.
--Gerçek izoterm haritaları yeryüzünde ölçülen gerçek sıcaklık değerlerine göre çizilir.
--İndirgenmiş izoterm haritaları, yeryüzündeki yükseltiler yok sayılarak elde edilen değerlerle çizilir.(her yer 0 metre) İndirgenmiş izoterm haritasında yükseltinin etkisi ortadan kaldırılmıştır.
--İzoterm haritaları yeryüzünde sıcaklığın eşit olarak dağılmadığını göstermektedir.
Dünya Yıllık İzoterm Haritası İncelendiğinde Şu Sonuçlar Çıkar;
1.Sıcaklık Ekvator’dan kutuplara doğru azalmaktadır.
2.En yüksek sıcaklıklar dönenceler çevresinde görülür.
3.K.Y.K’de sıcaklık farkları büyüktür(karalar daha fazla)
4.K.Y.K’de sıcaklık daha yüksektir(karalar daha fazla)
İzoterm eğrileri G.Y.K’de parallere uygunluk gösterir(denizler daha fazla)
5.K.Y.K’de yüksek enlemlerde karaların batı kesimleri doğu kesimlerinden daha sıcaktır(gulfstrem)
6.Termik ekvator daha çok K.Y.K’den geçer.Çünkü kuzeyde karalar,güneyde denizler çoktur.Termik Ekvator en sıcak noktaları birleştiren çizgidir.
Dünya Ocak İzoterm Haritası:
1- Dünya’da en soğuk yerler kış mevsiminin yaşandığı K.Y.K’de en sıcak yerler ise yaz mevsiminin yaşandığı G.Y.K’dedir.
2- K.Y.K’de denizler karalardan daha sıcaktır.
3- K.Y.K’de en soğuk bölgeler Sibirya,Kanada ve Granland’ın kuzey tarafıdır.Bu durumun nedenleri karasallık ve enlemdir.
4- İzoterm eğrileri özellikle K.Y.K’da paralellerle uygunluk göstermez.Bunun nedeni karaların fazla yer kaplaması ve okyanus akıntılarının etkisidir.
Dünya Temmuz İzoterm Haritası:
1- İzotermlerin uzanışı paralellerin uzanışına daha çok uymaktadır.G.Y.K’de bu durum daha belirgindir.
2- Dğnya’nın en sıcak yerleri K.Y.K’de 15-40 derce enlemler arasındadır.
3- Termik ekvatorun tamamı K.Y.K’dedir.
4- K.Y.K’de izoterm eğrileri karalar üzerinde kuzeye denizler üzerinde güneye doğru uzanır(kara ve denizlerin farklı ısınması)
Yıllık Sıcaklık Farkları:
En sıcak ve en soğuk ayların ortalama sıcaklık dereceleri arasındaki farka,yıllık sıcaklık farkı denir.İzoterm amlitüd haritası,
a)En yüksek sıcaklık farkı, orta kuşak karalarının iç kesimlerinde ve çöllerde görülür.
b)En düşük sıcaklık farkı,Ekvator çevresinde ve Okyanuslarda görülür.
c)Orta kuşakta karaların batı kıyılarında yıllık fark az,doğu kıyılarında fazladır.
HAVA BASINCI
Basınç: Atmosferdeki gazların ağırlığına denir. Barometre ile ölçülür.
Yüksek Basınç (antisiklon)
Normal B: 45 enlemde 0m’de ölçülen basınç =1013 mb
Alçak Basınç (siklon)
Basıncın dağılımını gösteren eğrilere izobar eğrisi denir.
Basınca Etki Eden Faktörler
1 SICAKLIK:
• Isınan hava yükselir böylece yeryüzüne
uyguladığı basınç azalır.
• Soğuyan hava ağırlaşır ve alçalır. Yer-
yüzüne uyguladığı basınç artar.
2 YÜKSELTİ :
Yükseldikçe havanın kalınlığı ve yoğun gazların miktarı azaldığı için basınç azalır. ( 10,5 metrede 1 mm düşer )
3 YER ÇEKİMİ :
Yerçekimi arttıkça basınçta artar. Basınç ekvatorda az, kutuplarda fazladır.
4 YOĞUNLUK :
1 nolu kapta gazların miktarı fazla olduğundan yoğunluk fazladır.
Yoğunluğun artması basıncı arttırır.
5 MEVSİMLER :
• Yazın KYK’de karalarda sıcaklık nedeniyle A.B.
denizlerde Y.B. alanı görülür.
6 DİNAMİK ETMENLER :
• Dünyanın ekseni etrafında dönmesinden ötürü 30 enleminde alçalıcı hava hareketleri yüzünden hava sıcak olmasına rağmen ( Antisiklon ) YB; 60 enlemlerde de farklı hava kütlelerinin karşılaşıp sıcak havanın yükselmesi ile AB alanı oluşur.
Oluşumlarina Göre Basınçlar
Termik Basınçlar (0-90)
- Isınma ve soğumayla (dünyanın şekl.)
- Termik AB sıcak çekirdekli siklon
- Termik YB soğuk çekirdekli antisiklon
Dinamik Basınçlar (30-60)
- Dünyanın günlük hareketiyle
- Dinamik YB sıcak çekirdekli antisiklon
- Dinamik AB soğuk çekirdekli siklon
Basinç Alanlarinin Özellikleri
Hava hareketi her zaman YB’dan AD’doğrudur
AB
• Yükselici hava hareketi vardır.
• Hava hareketi çevreden merkeze doğrudur.
• Yıllık yağısı fazla olan yerler.
• Gökyüzü kapalı-bulutlu
• Yerin ısı kaybı azdır. Sıcaklık farkı az.
• Bitki örtüsü gürdür.
YB
• Alçalıcı hava hareketi vardır.
• Hava hareketi merkezden çevreye doğrudur.
• En az yağışlı yerler
• Gök yüzü açık.
• Yerin ısı kaybı fazla. Sıcaklık farkı fazladır.
Bitki örtüsü cılızdır.
RÜZGARLAR
YB’dan AB’a doğru meydana gelen hava hareketine RÜZGAR denir. Rüzgarı oluşturan temel faktör Basınç Farkıdır.
Rüzgarın hızı; Hava kütlesinin bir saniyede kaç metre ilerlediğini ifade eder. Anemometre rüzgarın hızını ölçer.
Rüzgarin Hizini Etkileyen Faktörler
• Merkezler arasındaki basınç farklılığı ; basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı da artar.
• İki basınç merkezi arasındaki mesafe ; mesafe az ise rüzgar şiddetli eser.
• Yeryüzü şekilleri ve sürtünme ; rüzgarlar dağlar arasında, vadilerde ve boğazlarda hızlı eserler.
• Yeryüzünde yükseldikçe rüzgarın hızı artar.
Rüzgarın hızı arttıkça ;
1. Buharlaşma artar,
2. Toprak erozyonu artar,
3. Dalga yükseltisi artar,
4. Nisbi nem azalır.
Rüzgarın Sapması; Dünyanın batıdan doğuya doğru dönmesinden dolayı rüzgarlar KYK’den hareket yönünün sağına, GYK’de hareket yönünün soluna sapar.
• Rüzgarı saptıran bu güce koriyolis etkisi denir.
• Koriyolis etkisi ekvatordan kutuplara doğru artar.
Rüzgarın Sıcaklığı ve Nemliliği;
• Karadan esenler; Yazın sıcak, kurudur. (bağıl nemi düşüktür)
Kısın soğuk, kurudur.
• Denizden esenler; Yazın serin, nemlidir. (Bağıl nemi artırır)
Kışın ılık, nemlidir.
• Yüksek enlemlerden esenler; soğuk olur
• Alçak enlemlerden esenler; sıcak olur
Rüzgarın Yönü; Bulunduğumuz yere göre rüzgarın geldiği yöne rüzgar yönü denir.
• Rüzgarın Yönünü Etkileyen Faktörler;
1. Basınç merkezinin yeri
2. Dünyanın günlük hareketi
3. yer şekillerinin uzanışı
4. dünyanın yörünge hareketi
Bir yerde rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yön o yerdeki yeryüzü şekillerinin uzanış yönüne bağlıdır.
Rüzgarın frekansı; Rüzgarın belli bir sürede esiş sayısını belirler. Rüzgar gülü bölgenin belirli sürelerde aldığı rüzgar yönlerini gösterir.
YERYÜZÜNDEKİ RÜZGARLAR
► SÜREKLİ RÜZGARLAR:
A) Alizeler; 30 DYB alanlarından ekvatordaki TAB alanına doğru esen rüzgarlardır.
• Rüzgarlar arasında en düzenli ve sürekli esenidir.
• Kıtaların doğu kesimlerine yağış bırakırlar.
• Ticaret rüzgarları olarak bilinirler.
• Okyanus akıntılarının oluşumunu sağlarlar.
• Ters alizeler 30° enlemlerde kuraklığa neden olurlar. (çöl)
B) Batı Rüzgarları :
• 30° DYB alanlarından 60° DAB alanları arasında eser.
• Orta kuşakta karaların batısına yağış bırakır.
• Ilıman okyanus ikliminin oluşmasına neden olurlar.
• Türkiye’de etkili olan sürekli rüzgarlardır.
C) Kutup Rüzgarları :
• 90° TYB alanlarından 60° DAB alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Estikçe ısınan rüzgarlardır.
• Kutup rüzgarlarının oluşturduğu yağışa Kutbi Cephe Yağışı denir.
►DEVİRLİ (MEVSİMLİK) RÜZGARLAR:
Kara ve denizlerin mevsimden mevsime farklı ısınıp soğumalarından doğan devirli rüzgarlardır. G.D. Asya’da, Avusturalya’da, Gine Körfezinde, Meksika Körfezinde ve Orta Amerika’da görülür.
A) Yaz Musonu :
Yazın karalar çabuk ısınır. Alçak basınç alanı ile kaplanır. Denizler de daha serin olduğu için yüksek basınç alanı durumundadır. Rüzgarlar böylece denizlerden karaya eser. Bu nedenle yaz musonu estiği karaya yağış bırakır.
Yaz musonu
B) Kış musonu :
Kışın karalar daha soğuk YB alanı, denizler serin AB alanı durumundadır. Bu nedenle rüzgarlar karadan denize doğru eser. (Endonezya, Japonya, Filipin ada.) Yağış bırakır.
Kış musonu
Not: 6 ayda bir yön değiştirir.
►YEREL RÜZGARLAR :
Yerel rüzgarların etki alanı dar, esiş süreleri kısa ve kısa zamanda birbirinin ters yönünde eserler.
A) Meltemler :
• Günlük sıcaklık ve basınç farklarından oluşurlar.
• Etki alanları dardır.
• Yağış oluşturmazlar
• Sabah ve akşam hızlı eserler.
■ Deniz ve Kara Meltemleri : Gündüz karalar AB alanı, denizler serin YB alanı durumundadırlar. Bu nedenle rüzgar denizden karaya doğrudur. Gece bu durumun tam tersidir.
■ Vadi ve Dağ Meltemleri :
B) Sıcak Yerel Rüzgarlar :
• Fön Rüzgarı : Bir yamaçta yükselen hava kütlesinin diğer yamaçta alçalmasıyla oluşan rüzgardır. Yamaçtan inen hava kuru olduğundan 100m’de 1C° sıcaklık artar. İsviçre’de Alplerde, Türkiye’de Karadeniz ve Toroslar’da görülür.
• Sirokko : Cezayir, Tunus, İspanya ve İtalya’da
• Hamsin : Mısır ve Libya’da
• Samyeli (Samum) : G.doğu Anadolu’da
• Lodos : Ülkemizde güneybatıdan eser.nemlidir.(Anadolu’da kışın soğuk, kuru)
• Kıble : Ülkemizde Güneyden esen sıcak rüzgarlardır.
D) Soğuk Yerel Rüzgarlar :
• Mistral : Fransa’da
• Bora : Dalmaçya kıyılarında
• Kriwetz : Romanya’da
• Poyraz : Ülkemizde kuzeydoğudan
• Yıldız : Ülkemizde kuzeyden
• Karayel : Ülkemizde kuzeybatıdan (kuru rüzgar)
▀ Tropikal Siklonlar :
1. Tayfun : Asya’da Hint ve Büyük Okyanus kıyılarında
2. Hurricane : Meksika Körfezi’nde
3. Tornade : Orta Amerika’da
NEMLİLİK VE YAĞIŞ
Atmosferdeki su buharına hava nemliliği denir. Nemlilik Higrometre denilen aletle ölçülür. m³/gr olarak ifade edilir.
Buharlaşma :
Yeryüzündeki suların belli bir sıcaklıkta su zerrecikleri halinde atmosfere geçmesidir.
Buharlaşmanın gerçekleşmesi için gerekli şartlar ;
1. Sıcaklık : Sıcaklık arttıkça buharlaşma artar.
2. Su Yüzeyi : Su Yüzeyi genişledikçe buharlaşma miktarı artar.
3. Bağıl nem : Bağıl nem düştükçe nem açığı büyür, buharlaşma artar.
4. Basınç : Hava basıncı arttıkça buharlaşma azalır.
5. Hava Kütlelerinin Hareketi : Durgun havada buharlaşma gerçekleşmez. Yükselici havada buharlaşma artar. Rüzgarın hızı arttıkça buharlaşma o kadar çok olur.
• Ülkemizde en fazla buharlaşma G.D.Anadolu’da görülür.
Mutlak Nem :
1m³ hava içindeki su buharının gram cinsinden değeridir. Havadaki mevcut su buharı miktarıdır.
► Denizden uzaklaştıkça, yerden yükseldikçe, kutuplara gidildikçe mutlak nem azalır.
► Sıcaklık arttıkça havanın su buharı alma yeteneği artar yani mutlak nem artar.
► Mutlak nem ; gündüz çok gece azdır. Yazın çok kışın azdır. Ormanda çok stepte azdır.
Maksimum Nem :
Belirli bir sıcaklıkta havanın alabileceği en fazla nem miktarıdır.
Hava ısındıkça hacmi genişler. Hacmi genişlediği için nem alma kabiliyeti artar. Sıcak havanın maksimum nemi daha yüksektir.
Maksimum Nem
1m³ Hava -30C° 0,4 gr
1m³ Hava 0C° 4,8 gr
1m³ Hava 30C° 29,4 gr
Bağıl Nem :
Havada su buharının oranıdır. Yani bir hava içinde bulunan nemin, bu havada bulunabilecek en yüksek neme oranıdır.
Mutlak Nem
Bağıl nem (nisbi) = ־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־־ • 100
Maksimum Nem
► Bağıl nem sıcaklıkla ters orantılıdır.
Bir hava kütlesinin sıcaklığı artınca hacmi genişlediği için nisbi nemi azalır.
►Bağıl Nem ile mutlak nem doğru orantılıdır.
Not : Bağıl nem ; ekvatorda, denizlerde fazladır.
• Gündüzden → Geceye
• Yazdan → kışa Artar
• Deniz seviyesinden yükseldikçe
Çöllerde, kıtaların iç kesimleri (yaz) Bağıl nem azalır.
Not : Mutlak nem miktarı maksimum nem miktarına eşit olursa, hava doyma noktasına ulaşır ve nisbi nemi %100 olur.
YOĞUNLAŞMA
Atmosferdeki su buharının su veya buz haline geçmesine denir.
Yoğunlaşmaya neden sıcaklığın azalmasıdır.
• Yoğunlaşmanın olması için Bağıl nemin 100’ü aşması gerekir.
• Yoğunlaşmayı engelleyen faktör hava sıcaklığının artmasıdır.
Yoğunlaşma Türleri
1 SİS : Havanın yerden soğumasıyla meydana gelir. Sis, bulutun yer yüzüne yakın olanıdır.
2 BULUT : Havanın Yükselerek soğumasıyla meydana gelir.
Kümülüs : Dikey yönde hızlı yükselim sonucunda meydana gelir. Sağnak yağışlara neden olur.
Stratüs : Yatay hava hareketinin yavaş yavaş yükselmesiyle oluşur. Çiselti yağışlarına neden olur.
Sirüs : En yüksekteki saydam, tüy gibi bulutlardır.
YAĞIŞLAR
Havadaki su buharının soğuyarak su haline gelmesidir. Bunun için de havadaki bağıl nemin doyma noktasına ulaşması gerekir. (%100)
► Havanın yükselerek soğuması = yağış
► Havanın doyma noktasına ulaşması = yağış
Yağış Biçimleri
A) Yerde Yoğunlaşma Biçimindeki Yağışlar
• Çiğ : Havadaki su buharının soğuk zeminlere çarpıp su damlacıkları şeklinde yoğunlaşmasıdır.
• Kırağı : Çok soğuk zeminler üzerinde su buharının buz kristalleri şeklinde yoğunlaşmasıdır.
• Kırç : Çok soğuk zeminler üzerinde yoğunlaşma sonucunda oluşan buz kristalleridir.
B) Havada Yoğunlaşma Biçimindeki Yağışlar
• Yağmur : Bulutlardaki su zerreciklerinin birleşip su damlaları halinde yeryüzüne düşmesidir.
• Kar : Eksi derecelerdeki bulutlardan buz kristallerinin yer yüzüne düşmesidir.
• Dolu : Kümülüs bulutları içersindeki su damlacıklarının donup buz taneleri halini almasıdır.
Yağış Şekilleri :
1) Yamaç Yağışları (Orografik) :
2) Konveksiyon Yağışlar :
• Türkiye’de İç Anadolu Bölgesinde Görülür.
• Ekvatoral bölgelerde görülür.
3) Cephe Yağışı
• Türkiye’de kış mevsiminde görülür.
• Dünyada 60° enlemlerde fazladır.
• Türkiye her mevsimi yağışlı orta kuşak ikliminde yer alır.
• Yazları kurak, kışları yağış, Akdeniz ikliminin etkisindedir.
• En çok yağışlar kıyılarda görülür.
• En az yağışlar Tuz Gölü ve Iğdır Ovası gibi çukur yerlerde gör.
En Yağışlı Mevsimler
Karadeniz ► Sonbahar
Akdeniz-Ege-Marmara ► Kış
İç Anadolu ► İlkbahar
Erzurum-Kars ► Yaz
Kayıtlar
