Akdeniz Bölgesinde yer alan en önemli kanyon vadiler ve şelaleler Nelerdir?

Saklıkent kanyonu(Fethiye), Köprülü kanyon(Antalya), Düden, Manavgat, Kurşunlu şelaleleri(Antalya), Tarsus şelalesi(Mersin) önemli turizm değerleridir.

Read More

Akdeniz Bölgesindeki en önemli kanyon vadiler Nelerdir? Özellikleri Nelerdir? örnekleri Nelerdir?

Karstik arazilerde akan akarsular Kanyon vadiler oluşturur. (Göksu kanyonu,Köprülü kanyon,Saklıkent kanyonu)

Read More

Ihlara vadisi Nerededir?

Aksaray’daki Ihlara Vadisi hem doğal hem de tarihi özelliği ile önemlidir.

Read More

Türkiye'nin Yer Şekilleri (Dış Kuvvetler)

TÜRKİYE’DE AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ

NOT: Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin oluşmasında en fazla etkili olan dış kuvvet AKARSULAR, iç kuvvet OROJENEZdir.

AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

1.VADİ

Akarsuların aşındırarak içinde aktığı , sürekli inişi olan yatağına denir.

VADİ ÇEŞİTLERİ

a.ÇENTİK VADİ

Akarsu yatak eğiminin fazla olduğu alanlarda derine  aşındırmanın etkisiyle oluşurlar.

Genellikle akarsuların kaynağına yakın kesimlerinde görülür. Türkiye'de en fazla görülen vadi şeklidir.

b.BOĞAZ VADİ

Akarsuların sıradağları enine kesmesiyle oluşturdukları dik yamaçlı dar ve derin vadilere boğaz vadi denir.

Karadeniz ve Akdeniz'de kıyı ile iç kesim arasında önemli geçitleri oluştururlar.

c. KANYON VADİ

Karstik arazilerde kimyasal aşındırma ile oluşan derin ve dik yamaçlı vadilerdir.

Ülkemizde Toros dağlık bölgesinde yaygın olarak görülür. Ör:  Göksu vadisi (Mersin) , Köprülü Kanyonu ve Güver Kanyonu (Antalya), Saklıkent Kanyonu ve Kelebekler Vadisi (Muğla), Ulubey Kanyonu (Uşak)

NOT: Ihlara Vadisi(Aksaray) volkanik arazi üzerinde oluşmuştur. Bu yönüyle diğer kanyon vadilerden farklıdır.

d.TABANLI VADİ

Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda yana aşındırmanın etkisiyle oluşur.

Ülkemizde Batı Anadolu akarsu vadileri  genelde tabanlı vadi şeklindedir.

2.PERİBACALARI

Volkanik arazilerde (  tüflü ) sel aşındırması sonucu oluşur.

Peribacalarının oluşmasında rüzgarların etkisi dolaylıdır.

Yudumuzda en yaygın  Nevşehir  (Ürgüp, Göreme)  çevresinde  görülür.

3.KIRGIBAYIR (BADLAND:KÖTÜ ARAZİ)

Eğimin fazla , bitki örtüsünün seyrek olduğu arazilerde sel sularının araziyi çok sık bir şekilde yarması ile oluşan yer şekilleridir.

Bu tür arazilerde tarım yapma imkanı yoktur. Yurdumuzun iç kesimlerinde yaygın olarak görülür.

4.DEV KAZANI

Akarsuların şelale şeklinde aktığı yerlerde, suların düşme alanında aşındırma ile oluşan çukurluklara denir.  Yurdumuzda Manavgat, Kurşunlu, Düden şelalelerinde olduğu gibi.

5.PLATO

Akarsular tarafından derince yarılmış yüksek düzlüklere plato denir

6.PENEPLEN (YONTUK DÜZ)

Yer şekillerinin akarsular tarafından deniz seviyesine kadar  aşındırılması ile ortaya çıkan hafif dalgalı düzlüklerdir.Günümüzde Türkiye’de peneplen alanı yoktur.

7.MENDERES (BÜKLÜM)

Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda oluşurlar.

Yurdumuzda Batı Anadolu akarsularında yaygın olarak görülür.

MENDERES YAPAN AKARSUYUN GENEL ÖZELLİKLERİ

a.     Yatak eğimi azdır.

b.    Akış hızı  ve enerji potansiyeli azdır.

c.     Akarsuyun uzunluğu artmıştır.

d.    Akarsu sık sık yatak değiştirir.

e.     Hem aşındırma, hem de biriktirme yapar. 

BİRİKİM ŞEKİLLERİ

1.BİRİKİNTİ KONİSİ

Dağ yamaçlarından  inen suların , eğimin azaldığı dağ  eteklerinde taşıdığı materyalleri biriktirmesi ile oluşan yeryüzü şekilleridir.

2.DAĞ ETEĞİ OVASI

Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu oluşan hafif dalgalı  düzlüklerdir. Ör; Dörtyol-Hatay

3.TABAN SEVİYESİ OVASI

Deniz seviyesine yaklaşan akarsuların taşıdığı maddeleri yatağı çevresinde biriktirmesi ile oluşan düzlüklerdir.

Çoğu yerde deltalarla iç içedir. Deltalardan ayrılan yönü kara üzerinde birikme ile oluşmalarıdır.

4.IRMAK ADASI(KUM ADASI)

Akarsu yatak eğiminin azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan  alüvyonların yatak içinde birikmesi ile oluşur.  

5.DELTA OVASI

Akarsuların taşıdığı malzemeleri denize döküldüğü yerde   biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir.

Delta Oluşumunda Etkili Faktörler

Döküldüğü deniz sığ olmalıdır. Yani kıta sahanlığı geniş olmalı.

 Kıyı akıntısı olmamalı.

Bol miktarda alüvyon taşınmalı. Yani akarsu havzasında  erozyon fazla olmalıdır.

Akarsuyun taşıma gücü fazla olmalıdır.

Gel-git olayı kuvvetli olmamalı.    

TÜRKİYE’DE KARSTİK ŞEKİLLER

Kolay eriyebilen kayaların (kalker, jips,kayatuzu) yaygın olduğu arazilere karstik arazi denir.

Yer altı sularının karstik taşları şekillendirmesiyle oluşan coğrafi şekillere karstik şekiller denir.

Ülkemizde karstik şekiller en fazla Akdeniz Bölgesi’nde  görülür. Sebebi, kalkerli arazinin geniş yer tutmasıdır.

 

NOT: Akdeniz Toros Dağları’nda kalkerli, Çankrı-Sivas çevresinde Jipsli arazi fazladır.

KARSTİK AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

1.LAPYA

Kalkerli arazilerde yağmur ve kar sularının kimyasal aşındırması ile oluşan oluk  şeklindeki yarıntılardır.

Derinlikleri bir kaç cm ile bir kaç metre arasında değişir. 

Karstik şekillerin en küçüğüdür.

2.DOLİN

Kalkerli arazilerde erime ve çökme sonucu oluşan tava şeklindeki çukurluklardır. 

3.UVALA

Dolinlerin birleşmesi ile oluşan daha büyük çukurluklardır.

4.POLYE (GÖLOVA)

Uvaladan daha büyük karstik erime ve tektonik çöküntü alanlarıdır. 

Ör: Antalya (Elmalı, Korkuteli) ,

Burdur (Kestel, Tefenni, Gölhisar),

Denizli (Tavas,Acıpayam) ve  Muğla Ovaları.      

5.OBRUK

Kalkerli arazilerdeki mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan derin doğal kuyulardır.

Ör: Cennet-Cehennem Obrukları (Mersin),  Kızören Obruğu (Konya) .

6.DÜDEN (SU YUTAN-SU ÇIKAN)

Yerüstü sularının yeraltına daldığı veya yer altı sularının yüzeye çıktığı doğal kuyulardır. Ör: Altınbeşik Mağarası ve düdeni.

7.MAĞARA

Kalkerli arazilerde yer altı sularının kimyasal aşındırması ile  oluşan yeraltındaki boşluklardır.

İnsuyu Mağarası (Burdur)

Zindan Mağarası (Isparta)

Damlataş ve Dim Mağaraları (Antalya)

Narlıkuyu (Astım) Mağarası (Mersin)

Ballıca Mağarası (Tokat)

Karaca Mağarası (Gümüşhane)

Kaklık ve Keloğlan Mağaraları (Denizli)

Not: Türkiye’nin ilk ve tek volkanik mağarası Hatay-Hassa’dadır.

Neşehir Derinkuyu Mağarası insan yapımıdır.

KARSTİK BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

1.TRAVERTEN

Yer altı suları içinde erimiş halde bulunan kalkerin suların yüzeye çıktığı yerde çökelmesi ile oluşan yer şekilleridir. Çökelme olabilmesi için su içindeki CO₂ uçmalıdır. Ör: Pamukkale(Denizli)

2.SARKIT-DİKİT-SÜTUN

Kalkerli arazilerdeki mağara tavanından damlayan yer altı suları içindeki erimiş haldeki kalkerin çökelmesi ile oluşur. Çökelme tavanda olursa sarkıt, tabanda olursa dikit , birleşirlerse sütun oluşur.

TÜRKİYE’DE DALGALARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ

Dalgalar sığ kıyılarda biriktirir, derin kıyılarda aşındırır.

DALGA  AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ

FALEZ (YALIYAR)

Dağların kıyıdan dik bir şekilde yükseldiği alanlarda dalgaların yamacın altını oyması ve üst kısmın çökmesiyle oluşan yer şeklidir.

 

Yurdumuzda Doğu ve Batı Karadeniz kıyılar ile Akdeniz kıyılarında (Teke Yarımadası-Taşeli Platosu )  falez oluşumu görülür.

NOT: Antalya şehir merkezinde az da olsa falez oluşumu vardır. Normalde koy ve körfezde biriktirme olur. Bu genellemeye Antalya Körfezi uymaz.

 DALGA BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ

1.KUMSAL (PLAJ)

Dalgaların taşıdığı kumları sığ kıyılarda biriktirmesiyle oluşan kum depolarıdır.

Yurdumuzda en fazla Ege kıyılarında  görülür.

2.KIYI OKU VE KIYI KORDONU

Dalgaların taşıdığı kumları denize doğru biriktirmesiyle kıyı oku , koy ve körfezin ağız kısmında biriktirmesiyle kıyı kordonu oluşur.

3.TOMBOLO

Kıyı yakınında bulunan ada ile kara arasında dalgaların getirdiği malzemeleri biriktirmesi sonucu ada karaya bağlanır. Bu şekilde oluşmuş  yer şekillerine tombolo denir. Ör: Kapıdağ Yarımadası ve Sinop Yarımadası’dır

TÜRKİYE’DE RÜZGARLARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ

Rüzgarların yeryüzünü şekillendirme faaliyetleri daha çok

bitki örtüsünün cılız,

yağış miktarının az,

mekanik çözülmenin fazla olduğu bölgelerde görülür.

Türkiye’de rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri yaygın değildir.

Rüzgarlar en fazla  Konya Karapınar çevresinde etkilidir.

Rüzgarlar kumsalların bulunduğu deniz kıyılarında da etkilidir. Çukurova-Silifke deltalarının kıyı bölgeleri, Kumköy, Şile, Çeşme plajları rüzgarların en etkili olduğu yerlerdir.

Rüzgar Aşındırma Şekilleri

Mantarkaya

Şahitkaya

Tafoni (Kovuk)

Rüzgar Biriktirme Şekilleri

Kumullar :Konya-Karapınar

Barkan

Lös

TÜRKİYE’DE BUZULLAR

Türkiye’deki buzul alanları , dünyadaki soğumalara bağlı olarak IV. zamanın ilk yarısında oluşmuştur.

Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin oluşmasında en az etkili olan dış kuvvet buzullardır.

Ülkemiz ılıman iklim kuşağında olduğundan genellikle buzul şekillerinin görüldüğü alanlar 2200 m’nin üzerindedir.

 

Günümüzde Buzul Bulunan Dağlarımız

Kaçkar

Ağrı (Takke buzulu)

üphan

Cilo (Türkiye’nin en büyük vadi buzulu bulunmaktadır.)

Sat

Erciyes

Aladağlar

Bolkar Dağları

Buzul Aşındırma Şekilleri

Buzul vadisi (tekne vadiler)

Sirk (buz yalağı)

Hörgüçkaya

Buzul Biriktirme Şekilleri

Moren

Drumlin

Sander ovası

TÜRKİYE’DE KIYI TİPLERİ

1.ENİNE KIYILAR

Dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde görülür.

Ege  Kıyıları (Edremit-Kuşadası arası) örnektir.

Bu kıyılarda;

Girinti-çıkıntı doğal liman fazladır.

İç kesimlere ulaşım kolaydır. Bu sebeple limanların  hinterlandı (ard bölge) geniştir.

Deniz etkisi iç kesimlere kadar sokulabilir.

Kıta  sahanlığı geniştir. Daha çok birikim şekilleri görülür.

2.BOYUNA KIYILAR

Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde görülür.

Karadeniz ve Akdeniz kıyıları örnektir.

Bu kıyılarda;

Girinti-çıkıntı doğal liman azdır.

İç kesimlere ulaşım zordur. Bu sebeple limanların hinterlandı  (ard bölge) dardır.

Kıta sahanlığı dardır. Bu sebeple daha çok dalga aşınım şekilleri yaygındır.

Deniz etkisi iç kesimlere fazla sokulamaz. Bu sebeple kıyı ile iç kesim arasında farklılık fazladır.

3.RİA TİPİ KIYILAR

Akarsu vadilerinin deniz ilerlemesi sonucunda su altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.

Ülkemizde İstanbul-Çanakkale Boğazları, Haliç ve G.Batı Anadolu kıyıları ria tipi kıyılara örnektir.

4.DALMAÇYA TİPİ KIYILAR

Kıyıya paralel uzanmış dağların arasındaki vadilerin deniz ilerlemesi ile su altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Dağların yüksek kısımları kıyıda adaları oluşturur.

Antalya- Kaş kıyıları örnektir.

5.LİMANLI KIYILAR

Kıyı oklarının koy önlerini kapatması ile oluşurlar.

Büyük ve Küçük Çekmece kıyıları örnektir.

NOT: Özel konumdan dolayı (Okyanusa kıyısı olmadığından) Haliç ve Watt tipi kıyılar ülkemizde görülmez.

Matematik konumdan dolayı;

Fiyort ve Skayer tipi kıyılar (buzullar etkili)

Resif tipi kıyılar (Tropikal kuşakta mercanların oluşturduğu kıyılar) görülmez.

Read More