KÜTLE HAREKETLERİ ( HEYELANLAR ) - KÜTLE HAREKETLERİNİN NEDENLERİ LİSE 11.SINIF COĞRAFYA KİTABI LİSE 3.SINIF
ÜLKEMİZDEKİ KÜTLE HAREKETLERİ ( HEYELANLAR )
KÜTLE HAREKETLERİ (HEYELANLAR):
Heyelan ya da Toprak kayması, zemini kaya veya yapay dolgu malzemesinden oluşan
bir yamacın yerçekimi, eğim, su ve benzeri diğer kuvvetlerin etkisiyle aşağı ve
dışa doğru hareketidir.
Kayalardan, döküntü örtüsünden veya topraktan oluşmuş kütlelerin, çekimin etkisi
altında yerlerinden koparak yer değiştirmesine heyelan denir.
HEYELANA NEDEN OLAN ETKENLER:
1.Jeomorfolojik Özellikler
a)Eğim b)Yerşekli
2.Yer Çekimi
3.Suya doygunluk(Yer Altı ve Yer Üstü Sularının Etkileri,Klimatlojik Etkiler)
4.Yanlış Arazi Kullanımı
a)Yanlış Yerleşimlerin Etkisi
b)Yol,tünel,köprü yapımı
c)Maden ocağı açma
5.Tabakaların Uzanışı
6.Kayaç Türü(Jeolojik yapı,topraktaki killi yapı,kayaçların şınması ve
çözülmesi)
7.Doğal Afetler(Depremler,Volkanik Olaylar,Akarsuların Yamaçların Alt Kısmını
Aşındırması)
8.Bitki Örtüsünün Tahrip Edilmesi
***Depremlerden sonra doğal afetler olarak 2. sırayı heyelan alır. Heyelanlar,
yüzde 15′lik bir oranla can ve mal kaybına neden olur.
Heyelan en fazla, Doğu Karadeniz,Doğu Anadolu ile Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu
fay kuşaklarında görülmektedir.En çok kaya düşmesi yukarıda belirtilen sahaların
dışında İç Anadolu’nun kenar yörelerinde ve özellikle Nevşehir ve Kayseri
dolaylarına görülmektedir.
İllere göre dağılıma bakıldığında da Trabzon, Kastamonu ve Zonguldak heyelandan
en fazla zarar gören iller arasında yer alıyor.
Başkent Ankara da gecekondulaşma nedeniyle en fazla heyelan görülen kentler
arasında 9. sırada bulunuyor.Kaya düşmelerinden en çok etkilenen iller sırasıyla
Kayseri, Niğde, Erzincan, Aksaray, Karaman, Kahramanmaraş, Adıyaman, Sivas,
Bitlis, Diyarbakır.
Kuvvetli eğim
Eğimin fazla olduğu sahalarda heyelan riski artmaktadır.İnsanlar kanallar ve
yollar açarak ya da yol ve maden kazılarından çıkan toprakları denge açısına
erişmiş bulunan yamaçlar üzerine atarak heyelan oluşumuna neden olan koşulları
hazırlarlar.
Suya doygunluk
Heyelanlar yağışlı veya zeminin ıslak olduğu mevsimlerde meydana gelirler.
Şiddetli veya devamlı yağmurlar yahut karların erimesi, kayaların içine bol
miktarda suyun sızmasına olanak verir. Bunun sonucunda plastisite ve likidite
sınırlarına erişilir ve herhangi bir nedenle oluşan sarsıntı sonucunda heyelan
meydana gelir. Su, ayrıca denge açısını küçülterek, ağırlığı arttırarak ve
sürtünmeyi azaltarak heyelanı kolaylaştırır.
Kaya yapısı
Topraktaki kil oranı ve türü heyelan olayını arttıran ya da azaltan yani
heyelanların yayılış alanlarını belirleyen başlıca faktörlerden birisidir.Killi
formasyonların, fliş, marn ve tüf gibi depoların yaygın olduğu sahalarda heyelan
çok fazla görülür. Buna karşılık kalker ve bazalt gibi kayalarda heyelan seyrek
görülmektedir.
Tektonik yapı
Tektonik yapı ile heyelan arasında çok sıkı bir ilişki vardır. Tabakaların yamaç
eğimine paralel olarak dalmaları, heyelanları kolaylaştırır. Özellikle tabakalar
arasında killi bir seviyenin varlığı önemli rol oynar. Kayaların derin ve sık
bir şekilde parçalanmış olması da heyelanı kolaylaştıran koşullar arasında
sayılabilir.
Genel olarak heyelan terimi ile açıklanan bu hızlı kütle hareketleri asıl
heyelanlar, göçmeler ve toprak kaymaları olmak üzere üç tipe ayrılabilirler.
Asıl heyelanlar :Bunların oluşumunda su, hazırlayıcı bir rol oynar. Fakat asıl
heyelan kütlesi, su ile hamurlaşmış halde değildir. Kuru bir kütle halinde,
fakat kaymaya uygun bir zemin üzerinde yer değiştirmiştir. Bu tip heyelanlar
ülkemizde sık sık oluşurlar. Bu heyelanların en büyük olanları, genellikle bol
yağışlı ve dik eğimli sahalarda, özellikle kuvvetle yarılmış, nemli ve litoloji
bakımından da elverişli olan Kuzey Anadolu dağlık alanında oluşmuştur.Geyve,
Ayancık, Sinop çevresi, Maçka, Of-Sürmene ve Trabzon-Sera heyelanları bunların
başlıcalarındandır.
Göçmeler :Heyelanın hareket bakımından farklı bir başka tipini oluştururlar. Bu
tip heyelan bir kaşığa benzeyen konkav kopma yüzeyleri boyunca dönerek yer
değiştiren kısımlardan oluşur. Kayan kısımlardan her biri, geriye doğru
çarpılır. Bunu sonucunda, kayan kütlelerin ilksel eğimleri değişir ve bunların
yüzeyleri kopma yarasının bulunduğu tarafa doğru yeni bir eğim kazanır.
Yamaçların alt kısımlarının akarsular, dalgalar gibi etkenler tarafından fazla
oyulması göçme şeklindeki heyelanların başlıca sebebidir.Falezlerin ve
yamaçların gerilemesi, menderes halkalarının büyümesi sırasında alttan oyma
sürecine bağlı olarak sık sık göçmeler oluşur. Göçmüş kütleler veya bloklar
büyük oldukları durumda, bunlar arasında küçük göller veya yamaçlarda taraçalara
benzer sahanlıklar oluşur. Küçük ve Büyük Çekmece göllerinin kenarlarında ve bu
iki göl arasındaki deniz kıyısı boyunca bu tür göçmelerin tipik örnekleri
yaygındır.
Toprak kaymaları :Bunlar heyelanın, bazı bakımdan çamur akıntılarına benzeyen
bir türüdür. Fakat çok yavaş oluşmaları, belli bir yatağa bağlı olmamaları ve
içerdikleri suyun çok daha az olması gibi farklarla çamur akıntılarından
ayrılırlar. Geriye doğru eğimlenme göstermediklerinden dolayı da, yukarıda
açıklanan göçmelerden farklı oldukları görülür. Toprak kaymaları, su ile doygun
hale gelen ve bu şekilde bütünü ile kayganlaşan yüzeysel depoların, döküntü
örtüsünün veya toprakların yer aldığı yamaçlarda oluşur.Bu şekilde bir kopma
yarası ve kıvamlı bir hamur gibi yer değiştiren bir heyelan kütlesi meydana
gelir. Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere, toprak kaymaları asıl heyelandan
daha yüzeyseldir; aslında toprak tabakasını ve onun altındaki döküntü örtüsünü
ilgilendirir. Bu kütle hareketinin en yaygın olduğu sahalar, litoloji bakımından
da uygun olmak koşulu ile nemli iklim bölgeleridir.
Heyelan aynı zamanda toprak kaymasıdır. Toprağın yer değiştirmesinden oluşur.
Toprak altı fidelerinin topraktan çıkması, aynı zamanda toprağın aşağıya doğru
inerek sürtünme kuvveti oluşturmasına heyelan denir.
Kayıtlar
