18.YY.ıslahat hareketleri (gerileme)

18. YÜZYIL ISLAHAT HAREKETLERİ

AÇIKLAMA:

          17. yüzyılda II. Osman(1618-1622), IV.Murat(1623-1640), Kuyucu Murat Paşa, Tarhuncu Ahmet Paşa ve

Köprülüler sülalesinden sadrazamların ıslahatlar yapmışlardı. Daha çok iç isyanları bastırmak, asayişi sağlamak, devlet otoritesini yeniden kurmak, maliyeyi düzeltmek, Tımar sistemini düzeltmek ve Kapıkulu ocaklarını ıslah etmek şeklinde gelişen bu ıslahatlar genel olarak yüzeysel kaldığından istenen sonuçlara tam olarak ulaşılamamıştır. Daha çok eski devirlerdeki uygulamaların devamı şeklinde olan ve çok sert tedbirlerle kötülükleri önleme düşüncesine dayanan bu ıslahatlar kalıcı sonuçlar getirmedi. Devletin eski gücüne ulaşmasını sağlayamadı.

18. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL KARAKTERİ:

         18. yüzyılda daha köklü değişikliklere ihtiyaç duyuldu. Avrupa’nın askeri ve teknik üstünlüğü

görüldü ve kabul edildi. Bu yönde gelişme sağlanmaya çalışıldı. Bu yüzyıldaki Islahatları şöyle

sıralayabiliriz:

1)-LALE DEVRİ ISLAHATLARI(1718-1730):

          1718 yılında Avusturya ile imzalanan  Pasarofça Antlaşmasından 1730 yılındaki “Patrona Halil

İsyanı”na kadar geçen döneme Lale Devri denir.

Bu dönemin padişahı III. Ahmet, Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.

Lale Devrinin Özellikleri:

Bu dönemde Avrupa ile savaş yaşanmamış, barış içinde yaşamak fikri ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti Avrupa’yı daha iyi tanıyabilmek için Paris, Londra gibi şehirlere elçiler göndermiştir.

 Bu devirdeki diğer yenilikler ve ıslahatlar şunlardır:

           Matbaa kuruldu. (Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından 1727’de İstanbul’da kuruldu.

          Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügatı’dır.)

           Yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü oluşturuldu.

           Yalova’da kağıt, İstanbul’da kumaş ve çini fabrikaları kuruldu.

           Yeni Kütüphaneler açıldı.  Doğu ve batı eserleri tercüme edildi.

           Çiçek aşısı yaygınlık kazandı.

           Lağımcı ve Humbaracı ocaklarında ıslahatlar yapıldı.

           Mimarlık, resim ve minyatür sanatları gelişti.

2)- I.MAHMUT DEVRİ ISLAHATLARI(1730-1754)

Patrona Halil İsyanı sonucu Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve yakınları öldürüldü.  Padişah III.

Ahmet tahttan indirildi, yerine I. Mahmut getirildi.

           Humbaracı Ahmet Paşa, Topçu ve Humbaracı ocaklarında ıslahatlar yaptı.

           Üsküdar’da KARA MÜHENDİSHANESİ (Mühendishane-i Berri Hümayun) adlı bir subay okulu açıldı.

3- III.MUSTAFA DEVRİ ISLAHATLARI (1757-1774):

           “Baron Dö Tot” Sürat topçuları adlı bir birlik kurdu, topçu ve istihkam sınıflarını yetiştirdi.

           Hendesehane adlı okulda denizcilik ve topçuluk eğitimi verildi. (Mühendishane-i Bahri Hümayun)

           Maliyede düzenlemeler yapıldı.

4)-  I.ABDÜLHAMİT  DEVRİ ISLAHATLARI (1774-1789):

III. Mustafa’nın ölümüyle yerine  I.Abdülhamit geçti.

           İstanbul’da bir istihkam okulu açıldı.

           Maliye’de ve askeri alanda ıslahatlara devam edildi.

4)- III.SELİM DEVRİ ISLAHATLARI (1774-1789):

          III. Selim Döneminde yapılan Islahatlara genel olarak Nizam-ı Cedit(Yeni Düzen) denilmiştir.

           Nizam-ı Cedit Ordusunu kurarak, yeniçeri ocağını geri plana düşürdü.(İsveçli subayların

eğittiği bu ordu, Akka’da Napolyon’u yenmeyi başardı.)

           Islahat hareketlerine ve Nizam-ı Cedit ordusuna gelir sağlamak amacıyla İRAD-I CEDİT adıyla

yeni bir hazine kurdu.

           Kara ve deniz mühendishaneleri genişletildi.

           Yeniçeri ve diğer Kapıkulu Ocakları düzene sokuldu.

           Tersaneler yenilendi, modern toplar döküldü.

           Avrupa’daki gelişmeleri öğrenmek için Paris, Londra,Viyana ve Berlin’de devamlı elçilikler  açıldı.

           İlmiye sınıfında ve devlet dairelerinde düzenlemeler yapıldı.

           Bilim ve sanat eserleri batı dillerinden Türkçe’ye çevrildi.

Read More

Osmanlılarda Gerileme Dönemi Siyasi Gelişmeler

GERİLEME DÖNEMİ

( 1699-1792 )

Genel Durum : 

           XVIII.yy.da Osmanlı Devletinin izlediği genel dış politika, Karlofça ve İstanbul antlaşmalarıyla kaybedilen yerlerin geri alınması şeklindedir. Bu amaçla Rusya, Avusturya, Venedik ve İran'la savaşlar yapılmıştır.

          Avrupa'nın üstünlüğü kabul edilmiş, orduda modernleşme çalışmaları başlamıştır.

          Avrupa'dan ilk teknik yenilikler alınmış, ilk kez Avrupa'ya elçiler gönderilmiştir.

          Avrupalı devletlerin çekişmelerinden yararlanılarak denge politikası izlenmeye çalışılmıştır.

          Osmanlı Devleti 17. yüzyılda en çok Avusturya ile savaşmıştı, 18. yüzyılda ise en çok Rusya ile savaşacaktır.

          Bu yüzyılda Osmanlı Devleti'nin toprak kaybı hızlanacak, Avrupa'nın bilim ve tekniği alınmaya çalışılsa da yeterli olmayacak, sonuçta Osmanlı Devleti Avrupa'nın üstünlüğünü kabul etmek zorunda kalacaktır.

 18. YÜZYIL PADİŞAHLARI

1)- II. Mustafa (1695-1703)         (IV. Mehmet'in oğlu)
2)- III. Ahmet (1703-1730)           (IV. Mehmet'in oğlu)
3)- I. Mahmut (1730-1754)           (II. Mustafa'nın oğlu)
4)- III. Osman (1754-1757)           (II. Mustafa'nın oğlu
5)- III. Mustafa (1757-1774)        (III.Ahmet'in oğlu)
6)- I. Abdülhamit (1774-1789)    (III.Ahmet'in oğlu)
7)- III. Selim (1789-1807)             (III.Mustafa'nın oğlu)

III. AHMET DÖNEMİ (1703-1730)

KARLOFÇA'DA KAYBEDİLEN YERLERİ KURTARMA ÇABALARI:

1)- PRUT SAVAŞI (1711)

Gelişmeler:

      Ruslar (Çar Deli Petro) denizlere inme politikasının sonucu olarak Baltık Denizi kıyıları için İSVEÇ ile savaşmış,

Ruslara yenilen İsveç kralı “DEMİRBAŞ ŞARL” Osmanlı Devletine sığınmıştı

Sebepler:

·          İsveçlileri takip eden Rus kuvvetlerinin Osmanlı topraklarına girerek tahrip etmeleri

·         Osmanlı Devletinin 1700 İstanbul Antlaşmasında Ruslara verdiği AZAK Kalesi’ni geri almak istemesi

·         Rusya’nın Osmanlı Ortodokslarını ayaklanmaya teşvik etmesi.

Savaş:

1711 yılında Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Rus ordusunu yendi

Sonuç: 

Prut Antlaşması İmzalandı.(1711)

Maddeleri:

1- Ruslar Azak Kalesini geri verecek ve İstanbul’da elçi bulunduramayacaklardı.

2- İsveç Kralı ülkesine rahatça geri dönebilecekti.

3- Ruslar Kırım ve Lehistan işlerine karışmayacaklardı. 

2)- OSMANLI-VENEDİK VE AVUSTURYA SAVAŞLARI (1715-1718)

             Osmanlıların 1711’de Ruslardan Azak Kalesini geri almaları Karlofça’da kaybettiği diğer yerleri de geri almaları umudunu güçlendirdi.

            1715’de Osmanlı Devleti Mora’yı Venediklilerden geri almak için savaşı başlattı. Osmanlı Devleti’nin Venediklilere karşı başarılar kazanması üzerine sıranın kendisine geldiğini gören Avusturya’da savaşa girdi.(1716) Ancak Osmanlı Devleti aynı başarıyı Avusturya’ya karşı gösteremedi.

Sonuç :     PASAROFÇA ANTLAŞMASI İmzalandı.(1718)

Maddeleri:

·          Mora Osmanlılar’da  kalacak.

·          Osmanlı Devleti Belgrat’ı ve Eflak’ın bir bölümünü Avusturya’ya verdi.

NOT: Osmanlı Devleti Pasarofça Antlaşmasından sonra Avrupadaki olaylardan uzak kalarak bir barış siyaseti izledi.

1718-1730 yılları arasındaki bu döneme LALE DEVRİ denir.

                                         I. MAHMUT DÖNEMİ (1730-1754)

SAVAŞLAR:

1)- 1736-1739 OSMANLI- AVUSTURYA+RUSYA SAVAŞLARI: 

Sebep: Rusya ve Avusturya’nın Osmanlı’ya karşı ittifak kurmaları ve Rusların Azak kalesini ele geçirmeleri.

 Savaş: 1736’da Rusya ile başlayan savaşa Avusturya’da katıldı. Osmanlı Devleti iki devlete karşı da başarılar kazandı.

 Sonuç: Her iki Devlet ile Osmanlı Devleti arasında BELGRAT ANTLAŞMALARI imzalandı. (1739)

 Maddeleri:

1- Avusturya’dan Pasarofça antlaşmasıyla verilen yerler geri alındı.

2- Ruslar Azak Kalesini yıkmayı ve Azak Denizinde savaş ve ticaret gemisi bulundurmamayı kabul etti.

NOT: Belgrat Antlaşması Osmanlı Devletinin Batıda imzaladığı son KAZANÇLI antlaşmadır.

NOT: Belgrat antlaşmaları sırasında Fransa Osmanlıların lehine arabuluculuk yapmıştı. Bunun

karşılığı olarak 1740 yılında I. Mahmut tarafından Fransa’ya verilen KAPİTÜLASYONLAR

“sürekli” hale getirildi.

2)- OSMANLI-İRAN SAVAŞLARI:

1639 yılında imzalanan KASR-I ŞİRİN antlaşmasından sonra durulan Osmanlı-İran ilişkileri İran’daki

iç karışıklıklardan yararlanmak isteyen Osmanlıların İran’a saldırmasıyla yeniden bozulmuş, zaman

zaman süren savaşlardan kalıcı bir sonuç elde edilememiştir.

1746 yılında Kasr-ı Şirin Antlaşmasındaki sınırlar kabul edilerek savaşlara son verilmiştir.

                                            III. OSMAN DÖNEMİ (1754-1757)

III. Osman döneminde önemli bir siyasal gelişme olmamıştır.

                                          III. MUSTAFA DÖNEMİ (1757-1774)

1768-1774 OSMANLI-RUS SAVAŞI

Sebep: 

Rusların Lehistan içişlerine karışarak, kral seçimine müdahale etmeleri üzerine Lehistan halkı yeni krala isyan ederek karşı çıkmış, bunun üzerine Ruslar isyancı Lehlileri yenerek, Osmanlı topraklarına kadar kovaladılar. Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş açtı.(1768)

NOT:  Lehistan'ın bağımsız kalması Osmanlı Devleti için çok önemliydi. Çünkü Lehistan Osmanlı Devleti ile Rusya arasında “tampon devlet” durumundaydı.

Savaş:  Rus Ordusu Kırım’ı işgal etti, Eflak ve Boğdan’ı ele geçirdi. Baltık Denizinden Akdeniz’e geçen Rus donanması 1770 yılında ÇEŞME limanında Osmanlı Donanmasını yaktı.

Ruslar'a karşı alınan yenilgiler üzerine III.Mustafa üzüntüsünden öldü.

Sonuç:  Ruslarla “Küçük Kaynarca Antlaşması” imzalandı.(1774)

I.ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ( 1774 - 1789 )

        KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI (1774) 

Maddeleri:

           Kırım’a bağımsızlık verilecek, Kırım sadece dini bakımdan halifeye(padişah) bağlı kalacak.

          Kılburun, Yenikale, Kerç ve Azak Kalesi Ruslara verilecek.

           Eflak-Boğdan, Ege adaları ve Gürcistan Osmanlılarda kalacak.

          İngiltere ve Fransa’ya verilen Kapitülasyonlar Rusya’ya da verilecek.

          Ruslar Osmanlı hakimiyetindeki Ortodoksların koruyucusu (hamisi) olacak.

          Ruslar İstanbul’da daimi bir elçi bulundurabileceklerdi.

Küçük Kaynarca’nın Önemi:

 Küçük kaynarca’nın en önemli maddeleri Kırım’a bağımsızlık verilmesi ve Rusların Ortodoksların hamisi sayılması maddeleridir.

Kırım’a bağımsızlık verilmesiyle, Ruslar Kırım’ı ele geçirme konusunda önemli bir adım atmışlardır.  Çok geçmeden,

1783 tarihinde Kırım’ı işgal ederek Rus topraklarına katmışlardır. Böylelikle Fatih döneminden beri devam eden Karadeniz’deki Türk egemenliği sona erecektir. Aynı zamanda halkı Müslüman olan ilk toprak kaybıdır.

·          Ruslar Osmanlı Ortodokslarının koruyucusu olmaları ile, Osmanlı Devletinin iç işlerine sık sık karışacaklar, böylelikle Balkan milletleri üzerinde etkili olacaklardır.

Not : Bu antlaşmadan sonra Osmanlı Devletine " Hasta Adam " denilmeye başlanmıştır.

·         Bu antlaşmadan sonra Rusya Kırım'ın içişlerine karışmaya başlamış,kendi taraftarı olan Şahin Giray'ı Han seçtirmiştir. Osmanlı devletinin buna itirazı ve Fransa'nın araya girmesiyle "Aynalıkavak Sözleşmesi" yapılmıştır.

·         Rusya 1783 ' te Kırım' ı resmen işgal ederek kendi sınırları içine kattı.

1787-1792 OSMANLI-RUSYA+AVUSTURYA SAVAŞLARI:

Sebepler:

1- Osmanlı Devleti’nin Kırım’ın Ruslar tarafından işgalini unutamaması. (1783’de II. Katerina Kırım’ı

işgal ederek Rusya’ya kattığını ilan etmiş,binlerce Türk’ü kılıçtan geçirmişti.Osmanlı Devleti bu

olup bittiye ses çıkaramamıştı.)

2- Rusya ve Avusturya Osmanlı Devletinin Balkan topraklarını paylaşma konusunda anlaştılar. Anlaşmaya

göre eğer İstanbul alınırsa “Bizans İmparatorluğu” yeniden kurulacaktı.

Savaş:

           Anlaşmayı haber alan Osmanlı Devleti zaten Kırım’ın acısını unutamadığından Rusya’ya savaş ilan

etti. Avusturya’da savaşa katılınca Osmanlı Devleti her ikisine karşı savaşmak zorunda kaldı.

I.Abdülhamit ölmüş yerine III.Selim geçmiştir.

III.SELİM DÖNEMİ  ( 1789 - 1807 )

Sonuç:

             Avusturya Osmanlı Devletiyle ZİŞTOVİ ANTLAŞMASI’nı imzalayarak (1791) Rusya’yı yalnız bıraktı.

Çünkü: Avusturya, bu sırada çıkan Fransız İhtilalinden olumsuz şekilde etkilenmişti.

NOT: Ziştovi Antlaşmasıyla Avusturya savaştan önceki sınırlarına çekildi. Bundan sonra Avusturya ile

Osmanlı Devleti arasında ciddi bir savaş olmamış, hatta I. Dünya Savaşında Osmanlı Devletiyle birlikte savaşmıştır.

NOT: Fransız İhtilalinin yaydığı “Milliyetçilik” akımından en çok etkilenen iki devlet Avusturya-Macaristan İmp.

ve Osmanlı İmparatorluğu’dur.

           Ziştovi Antlaşmasından sonra tek başına kalan Rusya ile savaş 1792’ye kadar sürdü. Sonuçta YAŞ

ANTLAŞMASI imzalandı.(1792)

·         Yaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya ait olduğunu kabul etti.

·         Yaş Antlaşması Osmanlı Devletinin Dağılma Döneminin başlangıcı sayılır.

1798-1801 OSMANLI-FRANSA SAVAŞI (Mısır’ın İşgali)

SEBEPLER:

            1789 yılında Fransız İhtilali meydana gelmişti. Fransa Arnavutluk’taki bazı kıyıları ele geçirince

Osmanlı Devleti ile komşu oldu. Fransızlar hem Osmanlı’nın Balkan Milletlerini bağımsız olmaya teşvik

ediyor, hem de sömürgecilik faaliyetine başlıyorlardı. 1798 yılında NAPOLYON BONAPART Mısır’ı işgal

etti. Amacı hem Osmanlı topraklarından pay almak, hem de İngiltere’nin Hindistan’la olan bağlantısını

kesmekti.

SONUÇ:

          İngiltere ve Rusya Osmanlı Devleti’nin yanında yer aldılar. Yeni kurulan “Nizam-ı Cedit” ordusu AKKA

KALESİ önünde Napolyon’u yendi.

NOT: Bu Napolyon’un ilk yenilgisi, Nizam-ı Cedit’in ise ilk ve son başarısıydı.

Fransa 1801’de imzalanan EL-ARİŞ Antlaşmasıyla Mısır’dan geri çekilmek zorunda kaldı.

Read More