Etkili Faktörler
1.Matematik Konum
Türkiye güneş ışınlarının dik geldiği alanın dışındadır.
Güneş ışınlarının düşme açısında yıl boyunca büyük farklar vardır. Bunun sonucu olarak,
Ø Yıllık sıcaklık farkları fazladır.
Ø Dört mevsim belirgin olarak yaşanır.
Enlem Etkisine Örnekler;
ü Kıyılarımızda sıcaklık güneyden kuzeye doğru azalır.
ü Deniz turizmi Akdeniz kıyılarında erken başlar ve uzun süre devam eder.
ü Maki üst sınırının Akdeniz'den Marmara'ya doğru alçalması
Enlem Etkisine Ters Düşen Durumlar
Ø Yurdumuzda sıcaklığın batıdan doğuya doğru azalması.
Ø Kışın Karadeniz kıyılarının daha güneydeki iç bölgelerden daha sıcak olması.
2. Yer Şekilleri
Türkiye’de yer şekillerinin çeşitlilik göstermesi sonucu
Ø Kısa mesafede iklim değişimi fazladır
Ø Aynı tarihlerde farklı mevsim özellikleri yaşanabilmektedir.
3. Dağların Uzanış Doğrultusu
Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde deniz etkisi iç kesimlere fazla geçemediğinden kıyı ile iç kesim arasında iklim farklılığı görülür.
Dağlar denize dik ise kıyı ile iç kesim arasında iklim farklılığı azalır.
4. Yükselti
Yükseldikçe her 200 m de 1 °C sıcaklık azalır.
Ülkemizde yükselti batıdan doğuya doğru gidildikçe artmaktadır. Bunun sonucunda sıcaklık batıdan doğuya doğru azalır.
Yükselti Etkisine Örnekler;
ü Sıcaklığın batıdan doğuya doğru azalması.
ü Aynı tarihlerde ekilen buğdayın en geç Doğu Anadolu Bölgesi’nde hasat edilmesi.
ü Bir dağ yamacı boyunca yükseldikçe bitki örtüsünün değişmesi..
ü Doğu Anadolu'da kar yağışlı gün sayısının fazla olması.
NOT: Yüksek yerler çevresine göre daha fazla yağış ılır.
5. Eğim ve Bakı
Bakıdan dolayı,dağlarımızın güneye bakan yamaçları kuzey yamaçlarına göre daha sıcaktır.
Ø Bakıdan Dolayı Güneşe Dönük Yamaçlarda;
Ø Güneş ışınlarının düşme açısı büyüktür.
Ø Güneşlenme süresi uzundur.
Ø Sıcaklık ortalaması yüksektir.
Ø Tarım, orman ve yerleşme üst sınırı yüksektir.
Ø Kalıcı kar sınırı yüksektir.
Ø Aynı tür bitkiler daha kısa sürede olgunlaşır.
Ø Karlar erken erir.
6. Denize Göre Konum
Kıyılarda nemin fazla olması sonucu,
Ø kışlar ılık
Ø yağışlar fazla
Ø sıcaklık farkları azdır.
Ø Hava geç ısınır geç soğur.
Nemin az olduğu iç kesimlerde ve yüksek yerlerde;
Ø Hava çabuk ısınır çabuk soğur.
Ø Sıcaklık farkları fazladır.
Ø Kışlar uzun ve sert geçer.
Ø Yağış miktarı azdır.
7.Rüzgarlar
Enlem etkisiyle, Türkiye’ye kuzeyden gelen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden gelenler sıcaklığı artırır.
8.Hava Kütleleri ve Basınç Merkezleri
Yurdumuz, kışın kuzey kutbundan gelen soğuk hava kütlelerinin, yazın da tropikal kuşaktan gelen sıcak hava kütlelerinin etkisindedir.
Türkiye’de İklim Elemanları
SICAKLIK
İzoterm Haritaları (Sıcaklık dağılışını gösteren haritalar)
1. Gerçek İzoterm Haritaları
Yükseltinin etkisi dikkate alınarak çizilen sıcaklık haritalarıdır.
2.İndirgenmiş İzoterm Haritaları
Yükselti etkisi ortadan kaldırılarak çizilir. Bütün yükseltilerin sıcaklığı her 200 m de 1 °C artırılarak deniz seviyesine indirgenir.
Not: İndirgenmiş izoterm haritalarında sıcaklık dağılışında yer şekilleri etkili değildir.
Not: Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasında fark büyük ise o yerin denizden yüksekliği fazladır.
Deniz kıyısındaki merkezlerin gerçek sıcaklığı ile indirgenmiş sıcaklığı aynıdır.
Not: İndirgenmiş sıcaklık hesaplanırken 200m. de 1 °C artırılır. Gerçek sıcaklıkta ise 200m . de 1 °C azaltılır.
Türkiye Yıllık İndirgenmiş İzoterm Haritası
· Sıcaklık dağılışında enlemin etkisi daha belirgindir.
· Enleme bağlı olarak sıcaklık genel olarak güneyden kuzeye azalır.
· En düşük sıcaklıkla en yüksek sıcaklık arasındaki fark 8 0C'den fazladır.
Türkiye Ocak Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası
· En yüksek sıcaklıklar enlem ve denizelliğin etkisiyle Akdeniz kıyılarında görülür.
· Karasallığın etkisiyle sıcaklıklar genel olarak batıdan doğuya doğru azalır.
Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası
· Karasallığın etkisiyle, aynı enlemde doğuya doğru gidildikçe sıcaklıklar artmaktadır.
· En yüksek sıcaklıklar Güney Doğu Anadolu'da görülür.
· Enlemin etkisiyle en düşük sıcaklıklar kuzey kıyılarımızda görülür.
BASINÇLAR
1. SİBİRYA TERMİK YÜKSEK BASINÇ
· 60° enlemlerinde soğuma ile oluşmuştur.
· Türkiye’de kışın etkilidir.
· Etkili olduğu dönemlerde kışlar çok soğuk ve kar yağışlı geçer.
2.ASOR DİNAMİK YÜKSEK BASINÇ
· 30° enlemlerinden kaynağını alır.
· Türkiye’de bütün yıl etkilidir. En fazla yaz mevsiminde etkilidir. Yaz mevsiminin kurak geçmesinde etkilidir.
· Kışın Sibirya Y.B ile birleşirse kışlar çok sert geçer.
3.İZLANDA DİNAMİK ALÇAK BASINÇ
· 60° enleminde kaynağını alır.
· Sibirya yüksek basıncının zayıf olduğu kış mevsiminde etkilidir.
· Etkili olduğu dönemde kışlar ılık ve yağışlı geçer.
4.BASRA KÖRFEZİ TERMİK ALÇAK BASINÇ
· Basra Körfezi çevresinin aşırı ısınmasıyla oluşur.
· Türkiye’de yazın ekilidir. Samyeli rüzgarları vasıtasıyla Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu'da etkili olur.
RÜZGARLAR
Türkiye batı rüzgarları kuşağında olmasına rağmen daha çok yerel rüzgarların etkisindedir. Sebebi; yer şekilleridir.
Kara ve denizlerin günlük ısınma farkı sonucu kara-deniz meltemleri, dağ ve vadilerin gün içinde farklı ısınması sonucu da dağ-vadi meltemleri oluşur.
Ege kıyılarında yazın öğleden sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir.
Gündüz: Deniz (İmbat) ve vadi meltemi
Gece: Kara ve dağ meltemi
Föhn Rüzgarı: Bir dağ yamacını aşarak diğer yamaçtan aşağı doğru esen sıcak ve kuru rüzgarlara föhn rüzgarları denir.
Türkiye’de daha çok Kuzey Anadolu Dağları ile Toros Dağları'nda etkilidir.
NEMLİLİK VE YAĞIŞLAR
Mutlak Nem: Havada bulunan nem. Kıyılarda, alçak yerlerde ve ormanlık alanda fazladır.
Max Nem (Doyma Miktarı): havanın alabileceği en fazla nem miktarı. Sıcaklık arttıkça max. nem artar.
Bağıl (Nisbi) Nem: havanın neme doyma oranıdır. Sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.
Bağıl (nisbi) nem ve bulutluluk
· En fazla Karadeniz kıyılarında
· En az Güney Doğu Anadolu'dadır
Güneşlenme Süresi ve Buharlaşma şiddeti
· En fazla Güney Doğu Anadolu'da
· En az Karadeniz kıyılarındadır.
Ülkemizde karla örtülü gün sayısı genel olarak,
· kıyıdan iç kesimlere (karasallık)
· batıdan doğuya doğru (yükselti)
gidildikçe artar.
Not: Bir yerdeki kışın şiddetini belirlerken karla örtülü gün sayısı ile kar yağışlı gün sayısı ölçü olarak alınır.
YAĞIŞ OLUŞUM ŞEKİLLERİ
1.Cephe Yağışları
Farklı hava kütlelerinin karşılaşım alanına cephe denir. Sadece orta kuşak ülkelerinde görülür.
Türkiye’de kışın görülen yağışlar genelde cephesel yağıştır. En fazla Akdeniz iklim bölgesinde görülür.
2.Orografik (yamaç) yağışlar
Genelde dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde denize bakan yamaçlarda görülür.
3.Konveksiyon (kırkikindi) Yağışları
İlkbahar ve yazın görülen yağışlar genelde konveksiyon yağışıdır. Daha çok karasal iklimlerde görülür.
Türkiye’de Fazla Yağış Alan Yerler (1000 mm nin üstünde)
ü Doğu ve Batı Karadeniz kıyıları (en fazla Rize çevresi-2400mm)
ü Ege’de Menteşe yöresi,
ü Akdeniz'de Batı ve Orta Toroslar ile Nur Dağları çevresi
Türkiye’de Az Yağış Alan Yerler (500 mm nin altında)
ü İç Anadolu’nun geneli özellikle Tuz Gölü’nün güneyi (Konya -Karapınar),
ü Çoruh Vadisi (Yusufeli ve Tortum)
ü Doğu Anadolu’nun çukur yerleri (Iğdır, Elazığ, Malatya)
ü Güneydoğu Anadolu’nun güneyi
NOT: En az yağış alan bölge İç Anadolu olmasına rağmen en kurak bölge Güney Doğu Anadolu'dur. Sebebi ; buharlaşmanın fazla olmasıdır.
KARADENİZ İKLİMİ
Ø Yazlar serin, kışlar ılıktır. Her mevsim yağışlıdır.
Ø En sıcak ay ortalaması 21-23 °C,
Ø En soğuk ay ortalaması 6-7 °C
Ø Günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır.
Ø En fazla yağış Sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür.
Ø Yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır. Yükseltisi fazla olan yerlerde bu miktar artmaktadır.
AKDENİZ İKLİMİ
Ø Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır.
Ø En sıcak ay ortalaması 28-30°C
Ø En soğuk ay ortalaması 8-10 °C
Ø Yıllık ortalama 18°C dir.
Ø Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür.
Ø En fazla yağış kışın , en az yağış yazın düşer.
Ø Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir. Ortalama 600-1000 mm arasındadır.
İÇ ANADOLU TİPİ KARASAL İKLİM
Ø Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır.
Ø En sıcak ay ortalaması 20-25 °C
Ø En soğuk ay ortalaması da 0- (-3) °C
Ø En fazla yağış ilkbaharda, en az yağış yazın düşer.
Ø Yıllık yağış miktarı 300-500 mm civarındadır.
DOĞU ANADOLU TİPİ KARASAL İKLİM
Ø Yazlar kısa ve sıcak, kışlar ise çok uzun ve sert geçer.
Ø En sıcak ay ortalaması 20 °C
Ø En soğuk ay ortalaması –10 °C
Ø Yıllık sıcaklık ortalaması 3-5 °C dir.
Ø En fazla yağış yaz, en az yağış kışın düşmektedir.
Ø Kışın görülen yağışlar genelde kar şeklindedir.
Ø Yıllık yağış ortalaması 500-600 mm civarındadır.
GÜNEYDOĞU ANADOLU TİPİ KARASAL İKLİM
Ø Diğer karasal iklimlere göre yazlar daha sıcak, kışlar daha ılıktır.
Ø En sıcak ay ortalaması 30-32 0C
Ø En soğuk ay ortalaması 2-5 0C
Ø En fazla yağış kış ve ilkbaharda, en az yağış yazın düşer.
Ø Yıllık yağış miktarı 400- 700 mm civarındadır.
TÜRKİYE’NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ
Türkiye, bitki tür ve çeşitleri bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden biridir.
Tüm Avrupa Kıtası’nda yaklaşık 12.000 bitki türü yer alırken Türkiye'de 12.000’den fazla bitki türü bulunmaktadır.
Bitki Türlerinin Çeşitlilik Göstermesinde Etkili Faktörler
Ø İklim tiplerinin çok çeşitli olması,
Ø Yer şekillerinin ve yükseltinin kısa mesafede çeşitlilik göstermesi,
Ø Bakı durumu
Ø Değişik toprak türlerinin görülmesi,
Ø Orta kuşakta yer alması gibi faktörler etkilidir.
A.ORMANLAR
Ülkemizin yaklaşık % 27,64'ü ormanlarla kaplıdır.
Türkiye’de ormanların dağılışında en fazla yağış miktarı etkilidir. Yağışların fazla olduğu kıyı bölgeler orman bakımından da zengindir.
Türkiye’deki ormanların yaklaşık yarısı Karadeniz ve Akdeniz’de yer alır .
Antalya, Kastamonu, Muğla ve Mersin orman alanı en fazla olan illerdir.
Orman varlığı en az olan bölge G.Doğu Anadolu’dur.
Doğu Karadeniz kıyıları hariç tahrip edilen ormanların kendini yenilemesi yurdumuzun bir çok yerinde zordur.
Orman üst sınırını sıcaklık belirler. Bu sınır ormanların ortadan kalktığı ve ağaçların azaldığı yerlerdir.
Ülkemizde orman üst sınırı
Ø Akdeniz Bölgesi'nde 2100 m ve Karadeniz Bölgesi'nde 2000 m’dir (enlem)
Ø Doğu Anadolu'da 2800 m, İç Anadolu’da 2500 m,
Orman alt sınırını ise yağış miktarı ve yağış rejimi belirler. Yağış miktarının fazla ve yağış rejiminin düzenli olduğu yerlerde ormanlar kıyıdan itibaren başlar.
İĞNE YAPRAKLI AĞAÇLAR
1.KIZILÇAM
Kızılçam, ışığı seven hızlı büyüyen bir çam türüdür.
Dünyadaki en geniş yayılışı Türkiye'dedir. Akdeniz ve Ege Bölgelerinde geniş ormanlar oluştururlar.
2.SARIÇAM
Kuzey Anadolu'nun yüksek dağlık kesimlerinde yagındır.
3.KARAÇAM
İç bölgelerimiz ile kıyı bölgelerimizin yüksek dağlık kesimlerinde görülür.
4.ARDIÇ
Ardıç, hemen hemen bütün bölgelerimizin yüksek dağlık kesimlerinde doğal yayılış gösterir.
5.SEDİR
Batı, Orta Toroslar’da doğal olarak bulunur.
6.GÖKNAR
Kuzey Anadolu Dağları ile Orta Toroslar'da yayılış gösterir.
7.LADİN
Doğu Karadeniz dağlarının denize bakan yüksek kesimlerinde görülür.
GENİŞ YAPRAKLI AĞAÇLAR
1.MEŞE
Ülkemizin hemen her bölgesinde yayılış gösterir.
2.KAYIN
Daha çok kuzey bölgelerimizde doğal yayılış göstermekle birlikte kayın ağacı güneydeki Nur dağlarında da yayılış gösterir.
3.Kestane, ıhlamur, gürgen: Karadeniz kıyısındaki dağlarda fazladır.
4.Söğüt, kavak ve çınar suyun olduğu her yerde vardır.
NOT: Türkiye’de en fazla bulunan ağaç türleri: Kızılçam, Meşe ve Karaçamdır.
ORMANLARIN FAYDALARI
Ø Erozyonu önler.
Ø İklim üzerinde olumlu etki yapar.
Ø Havayı temizler, oksijen üretir.
Ø Gürültü şiddetini azaltır.
Ø Eğlenme,dinlenme ve diğer boş zamanları değerlendirme imkanı sağlar.
Ø Flora ve faunanın devamını ve zenginliğini sağlar.
Ø Sel afetlerinin doğal engelidir.
Ø Yer altı sularının beslenmesini sağlar.
B.ÇALI FORMASYONU
1.MAKİ
Maki; Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, kızılçam ve meşe ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan, bodur ağaç ve çalılardan oluşan bitki örtüsüdür.
Makiyi oluşturan bitkilerin yaprakları kalın, sert, cilalı veya keçe gibi tüylüdür. Sebebi; yazın buharlaşmanın fazla olmasıdır.
Maki Türleri
Zeytin, mersin, keçiboynuzu, kermez meşesi, kocayemiş, defne, sakız, menengiç, zakkum gibi.
Makiler; Marmara kıyılarında 300-400 m, Ege kıyılarında 500-600m, Akdeniz kıyılarında 700-800m yükseltiye kadar çıkabilmektedir. Sebebi, sıcaklığın enleme göre değişmesidir.
2.GARİG
Akdeniz ve Ege kıyılarında makilerin tahrip edildiği alanlarda oluşan bitki topluluklarına garig adı verilir.
3.PSÖDOMAKİ (YALANCI MAKİ)
Karadeniz kıyılarında da ormanların tahrip edildiği yerlerde ortaya çıkan ağaç görünümlü çalılara “psödomaki (yalancı maki) ” denir. Başlıcaları; yabani fındık, üvez, orman gülü, ayı üzümüdür.
C.OT FORMASYONU
1.BOZKIR (STEP)
Kurak ve yarı kurak bölgelerde, ilkbahar yağışlarıyla yeşeren ve yaz kuraklığının etkisiyle sararan ot topluluklarıdır.
Başlıcaları; geven, deve dikeni, çoban yastığı, yavşan otu, gelincik, sığır kuyruğu gibi.
Ülkemizdeki bozkırların hepsi doğal bozkır değildir.
İç kesimlerde insanlar tarafından ormanların tahrip edilmesiyle oluşan bozkır alanları da vardır. Bunlara antropojen bozkır adı verilir.
Antropejen bozkır olduğuna kanıt yer yer ormana ait ağaçların görülmesidir.
2.DAĞ ÇAYIRI
İlkbaharda yeşerip yaz boyu yeşil kalan, gür ot toplulukları çayır, dağ çayırı veya alpin çayır olarak adlandırılır.
Bunlar, Erzurum-Kars çevresindeki yüksek plato alanlarında, Kuzey Anadolu Dağlarında ve Toroslar’da görülmektedir.
ENDEMİK VE RELİKT BİTKİLER
Dünyada sadece belirli alanlarda görülen ve o alana ait yetişme şartlarına bağlı olarak yayılış gösteren bitkilere endemik bitkiler adı verilir.
Ülkemizde endemik bitkilere en fazla Antalya, Konya ve Mersin çevresi ile Munzur Vadisi'nde rastlanır.
· Köyceğiz Gölü çevresindeki sığla ağacı (günlük ağacı),
· Göller Yöresi‘nde kasnak meşesi,
· Datça ve Teke Yarımadalarındaki Datça hurması,
· Kazdağı’ndaki Kazdağı köknarı
· Ters lale (Hakkari)
· Sevgi çiçeği (yanardöner) Ankara-Gölbaşı
endemik bitkilere örnektir.
Geçmiş jeolojik zamanlardan kalma bitkilere relikt veya kalıntı bitki adı verilir. Karadeniz iklim şartlarında yetişen kayın ağacının Akdeniz iklim kuşağı içindeki Nur dağlarında görülmesi buna örnektir.
Kayıtlar
