B. AKARSULAR VE OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
KAYNAK: Akarsuların sularının çıktığı yere “Kaynak” denir.
AĞIZ: Akarsuların sularını boşlattığı yere “Ağız” denir.
AKARSU YATAĞI: Kaynakla ağız arasında uzanan, akarsuyun içinden aktığı çukurluktur.
HAVZA: Akarsuların kollarıyla birlikte sularını topladığı alana “Havza” denir.
Açık Havza: Sularını denize ulaştırabilen akarsulara “Açık Havza” denir. Örn: Seyhan, Ceyhan, Kızılırmak, Gediz, Fırat…
Kapalı Havza: Sularını denize ulaştıramayan akarsulara “Kapalı Havza” denir. Örn: Van Gölü, Tuz Gölü, Göller Yöresi…
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ: İki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınıra “Su bölümü çizgisi” denir.
AKIM(DEBİ)
Bir akarsuyun belli bir kesitinden 1 sn’de geçen suyun m3 cinsinden ifadesine “Akım” denir.
AKARSU REJİMİ
Akarsuyun yıl içerisindeki debi değişikliğine “Rejim” denir.
Düzenli Rejim: Bir akarsuyun akımında yıl boyunca önemli bir değişiklik görülmüyorsa düzenli rejime sahiptir.
Düzensiz Rejim: Bir akarsuyun akımında yıl boyunca önemli miktarda azalmalar ve artmalar görülüyorsa düzensiz rejime sahiptir.
AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ
Denge Profili
Vadi
Menderes
Dev Kazanı
Peneplen
Peribacası
Kırgıbayır
Plato
1-DENGE PROFİLİ
Akarsuların yatağını ağızdan kaynağa doğru geri aşındırarak düzleştirmesiyle oluşan iç bükey eğriye “Denge profili” denir. Türkiye’de akarsular denge profiline ulaşmamıştır.
Sebebi: Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin yakın bir dönemde oluşmuş olmasıdır. Ege Bölgesi’ndeki akarsular denge profiline yaklaşmıştır.
2-DEV KAZANI
Akarsuların şelale şeklinde aktığı yerlerde, suların düşme alanında aşındırma ile oluşan çukurluklara “Dev Kazanı” denir.
3-VADİ:
Akarsuların derine ve yana doğru aşındırma yapması sonucu oluşan uzun çukur alanlardır.
Vadi Çeşitleri:
Çentik (V) vadi
Boğaz (U) vadi
Kanyon vadi
Asimetrik vadi
Geniş tabanlı vadi
Geniş tabanlı vadi
4-MENDERES: Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda, akarsuyun salınımlar ve büklümler yaparak akması sonucu oluşan şekillerdir.
Menderes Oluşturan Bir Akarsuyun:
Yatak eğimi azdır.
Akış hızı azdır.
Aşındırma gücü azalmıştır.
Boyu uzamıştır.
Hem aşındırma hem de biriktirme yapar.
5-PERİBACALARI:
Volkan tüflerinin yaygın olduğu bir arazide sellenme sonucu oluşmuş yer şekilleridir. Üstteki dirençli kayalar aşınmadığı için şapka şeklinde bir görünüm oluşmuştur.
Ülkemizde en fazla Ürgüp, Göreme çevresinde (Nevşehir) görülür.
6- PENEPLEN:
Yer şekillerinin deniz seviyesine kadar aşındırılarak düzleştirilmesidir. Türkiye’de ova ve platoların yüksekte kalmasının sebebi: III. zaman sonlarında peneplen haline gelen yerlerin tekrar yükselmiş olmasıdır.
7-KIRGIBAYIR:
Eğimin fazla, bitki örtüsünün seyrek olduğu milli, tüflü arazilerde sel sularının araziyi çok sık bir şekilde yarması ile oluşan yer şekilleridir.
8-PLATO:
Akarsular tarafından derince yarılmış çevresine göre yüksekte kalmış düzlüklere denir.
AKARSU BİRİKİM ŞEKİLLERİ
Birikinti Konisi
Dağ Eteği Ovası
Dağ İçi Ovası
Taraça (Seki)
Delta
Irmak Adası
Taban Seviyesi Ovası
1-BİRİKİNTİ KONİSİ:
Dağlardan inen akarsu veya derelerin taşıdığı malzemeleri, dağ eteğinde eğimin azalması sebebiyle yelpaze şeklinde biriktirmesidir.
2-DAĞ ETEĞİ OVASI:
Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu oluşan hafif dalgalı düzlüklere denir.
3-DAĞİÇİ OVASI:
Etrafı dağlarla çevrili çukur alanlara inen akarsu ve derelerin taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan düzlüklerdir.
4-TARAÇA (SEKİ):
Akarsuların önce biriktirmesi, sonra tekrar aşındırması ile oluşan basamak şeklindeki düzlüklerdir.
Sekiler eski vadi tabanlarıdır.
5-DELTA:
Akarsuların denize döküldüğü yerde taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir.
Ör: Çukurova, Bafra, Çarşamba, Göksu gibi.
Deltanın Oluşabilmesi İçin:
Akarsuyun döküldüğü deniz sığ olmalıdır.
Kıyı akıntısı olmamalıdır.
Gel-git etkili olmamalıdır.
Akarsu bol miktarda alüvyon taşımalıdır
6-IRMAK ADASI: Akarsu yatak eğimini azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi ile oluşan şekillerdir.
KAYNAK: Akarsuların sularının çıktığı yere “Kaynak” denir.
AĞIZ: Akarsuların sularını boşlattığı yere “Ağız” denir.
AKARSU YATAĞI: Kaynakla ağız arasında uzanan, akarsuyun içinden aktığı çukurluktur.
HAVZA: Akarsuların kollarıyla birlikte sularını topladığı alana “Havza” denir.
Açık Havza: Sularını denize ulaştırabilen akarsulara “Açık Havza” denir. Örn: Seyhan, Ceyhan, Kızılırmak, Gediz, Fırat…
Kapalı Havza: Sularını denize ulaştıramayan akarsulara “Kapalı Havza” denir. Örn: Van Gölü, Tuz Gölü, Göller Yöresi…
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ: İki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınıra “Su bölümü çizgisi” denir.
AKIM(DEBİ)
Bir akarsuyun belli bir kesitinden 1 sn’de geçen suyun m3 cinsinden ifadesine “Akım” denir.
AKARSU REJİMİ
Akarsuyun yıl içerisindeki debi değişikliğine “Rejim” denir.
Düzenli Rejim: Bir akarsuyun akımında yıl boyunca önemli bir değişiklik görülmüyorsa düzenli rejime sahiptir.
Düzensiz Rejim: Bir akarsuyun akımında yıl boyunca önemli miktarda azalmalar ve artmalar görülüyorsa düzensiz rejime sahiptir.
AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ
Denge Profili
Vadi
Menderes
Dev Kazanı
Peneplen
Peribacası
Kırgıbayır
Plato
1-DENGE PROFİLİ
Akarsuların yatağını ağızdan kaynağa doğru geri aşındırarak düzleştirmesiyle oluşan iç bükey eğriye “Denge profili” denir. Türkiye’de akarsular denge profiline ulaşmamıştır.
Sebebi: Türkiye’nin bugünkü yer şekillerinin yakın bir dönemde oluşmuş olmasıdır. Ege Bölgesi’ndeki akarsular denge profiline yaklaşmıştır.
2-DEV KAZANI
Akarsuların şelale şeklinde aktığı yerlerde, suların düşme alanında aşındırma ile oluşan çukurluklara “Dev Kazanı” denir.
3-VADİ:
Akarsuların derine ve yana doğru aşındırma yapması sonucu oluşan uzun çukur alanlardır.
Vadi Çeşitleri:
Çentik (V) vadi
Boğaz (U) vadi
Kanyon vadi
Asimetrik vadi
Geniş tabanlı vadi
Geniş tabanlı vadi
4-MENDERES: Akarsu yatak eğiminin az olduğu alanlarda, akarsuyun salınımlar ve büklümler yaparak akması sonucu oluşan şekillerdir.
Menderes Oluşturan Bir Akarsuyun:
Yatak eğimi azdır.
Akış hızı azdır.
Aşındırma gücü azalmıştır.
Boyu uzamıştır.
Hem aşındırma hem de biriktirme yapar.
5-PERİBACALARI:
Volkan tüflerinin yaygın olduğu bir arazide sellenme sonucu oluşmuş yer şekilleridir. Üstteki dirençli kayalar aşınmadığı için şapka şeklinde bir görünüm oluşmuştur.
Ülkemizde en fazla Ürgüp, Göreme çevresinde (Nevşehir) görülür.
6- PENEPLEN:
Yer şekillerinin deniz seviyesine kadar aşındırılarak düzleştirilmesidir. Türkiye’de ova ve platoların yüksekte kalmasının sebebi: III. zaman sonlarında peneplen haline gelen yerlerin tekrar yükselmiş olmasıdır.
7-KIRGIBAYIR:
Eğimin fazla, bitki örtüsünün seyrek olduğu milli, tüflü arazilerde sel sularının araziyi çok sık bir şekilde yarması ile oluşan yer şekilleridir.
8-PLATO:
Akarsular tarafından derince yarılmış çevresine göre yüksekte kalmış düzlüklere denir.
AKARSU BİRİKİM ŞEKİLLERİ
Birikinti Konisi
Dağ Eteği Ovası
Dağ İçi Ovası
Taraça (Seki)
Delta
Irmak Adası
Taban Seviyesi Ovası
1-BİRİKİNTİ KONİSİ:
Dağlardan inen akarsu veya derelerin taşıdığı malzemeleri, dağ eteğinde eğimin azalması sebebiyle yelpaze şeklinde biriktirmesidir.
2-DAĞ ETEĞİ OVASI:
Birikinti konilerinin birleşmesi sonucu oluşan hafif dalgalı düzlüklere denir.
3-DAĞİÇİ OVASI:
Etrafı dağlarla çevrili çukur alanlara inen akarsu ve derelerin taşıdıkları malzemeleri yatak eğimlerinin azaldığı yerde biriktirmesi sonucu oluşan düzlüklerdir.
4-TARAÇA (SEKİ):
Akarsuların önce biriktirmesi, sonra tekrar aşındırması ile oluşan basamak şeklindeki düzlüklerdir.
Sekiler eski vadi tabanlarıdır.
5-DELTA:
Akarsuların denize döküldüğü yerde taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan düzlüklerdir.
Ör: Çukurova, Bafra, Çarşamba, Göksu gibi.
Deltanın Oluşabilmesi İçin:
Akarsuyun döküldüğü deniz sığ olmalıdır.
Kıyı akıntısı olmamalıdır.
Gel-git etkili olmamalıdır.
Akarsu bol miktarda alüvyon taşımalıdır
6-IRMAK ADASI: Akarsu yatak eğimini azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde taşınan alüvyonların yatak içinde birikmesi ile oluşan şekillerdir.
Kayıtlar
